ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΩΝ
Ερμού 136, 10553 Αθήνα. Τηλ-Fax.: 2103252214, E-mail:archaeol@otenet.gr, www.sea.org.gr
Ερμού 136, 10553 Αθήνα. Τηλ-Fax.: 2103252214, E-mail:archaeol@otenet.gr, www.sea.org.gr
Αθήνα,18/12/2019
Αρ. Πρωτ.:724
Προς: Αξιότιμα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου
Κοιν.: Μέλη Σ.Ε.Α.
ΘΕΜΑ: Ενημέρωση κ.κ. μελών του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου σχετικά με το θέμα «Έγκριση ή μη του αιτήματος της “Αττικό Μετρό Α.Ε.” σχετικά με την έγκριση μελέτης κατασκευής του Σταθμού "Βενιζέλου" με προσωρινή απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων, στο πλαίσιο κατασκευής του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης»
ΣΧΕΤ.: Τεύχος ψηφισμάτων αρμόδιων φορέων
Αξιότιμα Μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου
Την Τετάρτη 18/12/2019 καλείστε να εξετάσετε την «Έγκριση ή μη του αιτήματος της “Αττικό Μετρό Α.Ε.” σχετικά με την έγκριση μελέτης κατασκευής του Σταθμού "Βενιζέλου" με προσωρινή απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων, στο πλαίσιο κατασκευής του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης». Δεν θα επαναλάβουμε εδώ όσα καλά εσείς και όλοι πλέον γνωρίζουν γι’ αυτό το μοναδικής αξίας και σημασίας μνημειακό σύνολο, έναν αρχαιολογικό χώρο έκτασης 1.600 τετραγωνικών μέτρων στην καρδιά της σύγχρονης, αλλά και της μεσαιωνικής πόλης, αντιπροσωπευτικό σύνολο της διαχρονίας της Θεσσαλονίκης. Η σημασία του ευρήματος, αλλά και η εξαιρετική κατάσταση διατήρησής του καθιστούν τον Σταθμό Βενιζέλου, ξεχωριστή περίπτωση και επιβάλλουν διαφορετική αντιμετώπιση από αυτήν που επιφύλαχτηκε στις αρχαιότητες που εντοπίστηκαν στους υπόλοιπους εννέα σταθμούς (από τους συνολικά δεκατρείς) του Μετρό Θεσσαλονίκης. Εκεί, τονίζουμε, ότι οι αρχαιότητες είτε καταχώθηκαν είτε αποσπάστηκαν προς όφελος του μεγάλου τεχνικού έργου. Η θυσία αυτή αποδεικνύει πως η Αρχαιολογική Υπηρεσία υποχώρησε προς όφελος του τεχνικού αυτού έργου ή και εξαπατήθηκε, όπως συνέβη με τη Βασιλική στο Συντριβάνι, από τις μετέπειτα εξελίξεις και αλλαγές των τεχνικών μελετών.
Έτσι, και στην περίπτωση του Σταθμού Βενιζέλου δεν μπορεί κανείς να ξεχάσει ότι η θετική γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου το 2013 για την απόσπαση των αρχαιοτήτων και τη μεταφορά τους στο Στρατόπεδο Παύλου Μελά βασίστηκε σε ελλιπή στοιχεία. Σύντομα όμως, όταν ο ευρύτερος επιστημονικός κόσμος πληροφορήθηκε την έκταση και την κατάσταση διατήρησης του ευρήματος και η τοπική κοινωνία συνειδητοποίησε την εξαιρετική σημασία του για τη Θεσσαλονίκη, οι πιέσεις προς την Αττικό Μετρό και το Υπουργείο Πολιτισμού οδήγησαν στην υπογραφή της ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΒΜΑ/ΤΑΧΜΑΕ/45879/27147/1569/584/24-2-2014 Υ.Α, που προέβλεπε την απόσπαση μεν των αρχαιοτήτων, αλλά τη μελλοντική επανατοποθέτησή τους εντός του σταθμού του μετρό. Αξίζει να σημειωθεί ότι «κλειδί» για τη θετική γνωμοδότηση του Συμβουλίου υπήρξε η διαβεβαίωση εκ μέρους της Αττικό Μετρό ότι η κατασκευή του σταθμού του Μετρό με τη διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν είναι εξαιρετικά δυσχερής και επισφαλής, όπως αυτή αποτυπωνόταν σε τεύχος με τον τίτλο «Διερεύνηση εναλλακτικών προτάσεων για τον Σταθμό Βενιζέλου λόγω των αρχαιοτήτων που αποκαλύφθηκαν κατά την κατασκευή του». Χαρακτηριστικό είναι ότι στο τεύχος αυτό, η Αττικό Μετρό εκτιμούσε ότι η κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων με ταυτόχρονη κατασκευή του σταθμού απαιτούσε το γκρέμισμα 3 ή 6 όμορων πολυκατοικιών, 13 χρόνια εργασιών και 60 εκ. ευρώ επιπλέον κόστος για τον συγκεκριμένο σταθμό.
Σύντομα όμως αποδείχθηκε ότι η θετική γνωμοδότηση του Συμβουλίου για την απόσπαση των αρχαιοτήτων, που οδήγησε στην έκδοση της παραπάνω Υ.Α. ερείδετο σε εσφαλμένη εκτίμηση της Αττικό Μετρό, καθώς στη συνέχεια διερευνήθηκε και έγινε δυνατή η εξεύρεση τεχνικής λύσης (γνωστής ως Pipe Jacking) για την κατασκευή του Σταθμού με τη διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν, διασφαλίζοντας έτσι την προστασία και την αυθεντικότητα του ευρήματος. Έτσι, μετά από ομόφωνη γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου εκδόθηκε η σχετική ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΙΠΚΑ/ΤΣΠΑΕΕ/41484/24488/1402/62/10-2-2017 Υ.Α. (που ακολούθησε την ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΙΠΚΑ/ΤΣΠΑΕΕ/180615/107503/9126/553/6-10-2015 Υ.Α.), ενώ και ο σχεδιασμός της Αττικό Μετρό αποσυνέδεσε τον σταθμό Βενιζέλου από το σύνολο του έργου, αποφασίζοντας να παραδοθούν οι 12 σταθμοί το 2021 και ο Σταθμός Βενιζέλου, λόγω της ιδιαιτερότητας της κατασκευής του, το 2023. Σημειώνεται ότι μετά τις προαναφερόμενες Υ.Α. το Υπουργείο Πολιτισμού δια των αρμοδίων Υπηρεσιών του συμμετείχε ενεργά στον επανασχεδιασμό του σταθμού από την ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ, με αποτέλεσμα τα ζητήματα της προστασίας, διατήρησης και ανάδειξης της ακεραιότητας των σημαντικών αρχαιοτήτων να αντιμετωπίζονται από την αρχή του σχεδιασμού με την εξεύρεση τεχνικών λύσεων που ήδη έχουν κεντρίσει το ενδιαφέρον του τεχνικού κόσμου σε διεθνές επίπεδο καθιστώντας το ΜΕΤΡΟ Θεσσαλονίκης σημείο αναφοράς. Η συνεργασία αυτή ουσιαστικά εγκαινίασε μια περίοδο εξωστρέφειας του Υπουργείου προς εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος. Αυτή η εξωστρέφεια δεν θα πρέπει να ανατραπεί, καθώς αποτελεί καινοτόμο παράδειγμα αειφορίας.
Τον περασμένο Σεπτέμβρη αίφνης, τέθηκε εκ νέου θέμα απόσπασης των αρχαιοτήτων από τον Σταθμό Βενιζέλου, ενώ, σε εφαρμογή της παραπάνω ισχύουσας Υ.Α του 2017 είχε προχωρήσει η εκπόνηση και έγκριση των Οριστικών Μελετών (ΟΜ1 εγκεκριμένη, ΟΜ2 στο στάδιο της έγκρισης) και είχε αρχίσει ήδη να υλοποιείται η λύση της κατασκευής του Σταθμού με τη διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν (κατάχωση αρχαιοτήτων, ανασκαφές στα φρεάτια και αποδόμηση αρχαιοτήτων, κατασκευή πλάκας οροφής του σταθμού κλπ), με το Ελληνικό Δημόσιο να έχει ήδη δαπανήσει χρόνο και χρήματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Επιπλέον, επανασυνδέθηκε η παράδοση και λειτουργία όλου του έργου με την αποπεράτωση του Σταθμού Βενιζέλου, ουσιαστικά μεταθέτοντας τα χρονοδιαγράμματα ολοκλήρωσης και στους σταθμούς που έχουν παραδοθεί χωρίς αρχαιότητες στην κατασκευάστρια εταιρεία.
Οι ανησυχίες της τοπικής κοινωνίας και της επιστημονικής κοινότητας έγιναν πραγματικότητα την Πέμπτη 12/12/2019, όταν αργά το βράδυ κατατέθηκε στην Κ.Υ. του ΥΠ.ΠΟ.Α. από την Αττικό Μετρό Α.Ε. μια τεχνική έκθεση με τίτλο «Έγκριση ή μη του αιτήματος της “Αττικό Μετρό Α.Ε.” σχετικά με την έγκριση μελέτης κατασκευής του Σταθμού "Βενιζέλου" με προσωρινή απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων, στο πλαίσιο κατασκευής του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης», για την οποία καλείστε σήμερα να γνωμοδοτήσετε.
Αξιότιμα Μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου,
Με την νέα της αίτηση η Αττικό Μετρό Α.Ε. ζητεί στην πραγματικότητα να ακυρωθεί η ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΙΠΚΑ/ΤΣΠΑΕΕ/41484/24488/1402/62/10-2-2017 Υ.Α. και επανεγκριθεί η λύση του 2014, δηλαδή η κατασκευή του Σταθμού με την απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων στον Σταθμό Βενιζέλου παρακάμπτοντας ειλημμένες Αποφάσεις και παραβλέποντας τη λύση του Pipe Jacking. Πλέον όμως, μετά την Υ.Α. του 2017 αλλά και την εκπόνηση των Οριστικών Μελετών ΟΜ 1 (η οποία μάλιστα έχει ήδη εγκριθεί) και ΟΜ2, έχει γίνει σαφές ότι είναι επιστημονικά εφικτή η ολοκλήρωση της κατασκευής του Σταθμού Βενιζέλου με τη διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν. Σημειώνεται ότι ακόμη και στην ίδια την αίτηση, που συνοδεύεται από μια έκθεση της Αττικό Μετρό Α.Ε. και μια έκθεση του εξωτερικού της συνεργάτη Ομότιμου Καθηγητή κ. Καρύδη, δεν αποκλείεται η ύπαρξη τεχνικής λύσης για την ολοκλήρωση της κατασκευής του Σταθμού Βενιζέλου με την παράλληλη διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν.
Ως εκ τούτου οποιαδήποτε συζήτηση της αίτησης της Αττικό Μετρό Α.Ε. αντίκειται ρητά στα αναφερόμενα στο άρθρο 42 παρ. 1 του ν. 3028/2002, όπου συγκεκριμένα προβλέπεται ότι «Απαγορεύεται η μεταφορά ακινήτου μνημείου ή τμήματός του χωρίς άδεια του Υπουργού Πολιτισμού, που εκδίδεται ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου, εφόσον διασφαλίζονται οι απαραίτητες εγγυήσεις για τη μεταφορά και την επανατοποθέτησή του σε κατάλληλο μέρος. Προκειμένου για μνημεία ιδιαίτερης σημασίας, που χαρακτηρίζονται με απόφαση του Υπουργού μετά από γνώμη του Συμβουλίου, η άδεια μπορεί να χορηγηθεί κατ’ εξαίρεση εάν κριθεί ότι η μετακίνησή τους είναι απολύτως αναγκαία για να διασωθούν από κίνδυνο εξαιτίας φυσικών φαινομένων ή λόγω εκτέλεσης μεγάλων τεχνικών έργων τα οποία είναι απαραίτητα για την εθνική άμυνα ή έχουν μείζονα σημασία για την εθνική οικονομία και ικανοποιούν ζωτικές ανάγκες του κοινωνικού συνόλου. Η μετακίνηση μνημείου λόγω τεχνικού έργου εξετάζεται μόνο όταν μετά από σχετικό επιστημονικό έλεγχο αποκλείεται κάθε δυνατότητα διατήρησής του στο περιβάλλον του».
Επισημαίνεται ότι ο Ν. 3028/2002 δεν συνεξετάζει οικονομικά δεδομένα ή άλλες παραμέτρους (χρονοδιάγραμμα, δυσκολία κατασκευής κλπ) αλλά ρητά θέτει σε προτεραιότητα τη δυνατότητα ή μη διατήρησης των μνημείων στο περιβάλλον τους. Συνεπώς, η επίκληση οικονομικών στοιχείων και δεδομένων του χρονοδιαγράμματος, δεν αποτελεί επαρκή αιτιολογία ούτε αφορά ένα επιστημονικό συμβούλιο του Ν. 3028/02, όπως είναι το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, για την εξέταση μη αναγκαίας και ως εκ τούτου μη σύννομης μετακίνησης μείζονος σημασίας μνημειακού συνόλου, όπως σαφώς έχει τεκμηριωθεί σε κρίσεις του ίδιου του ΥΠ.ΠΟ.Α., αλλά και επιστημονικών φορέων ειδικών για τα βυζαντινά μνημεία.
Ωστόσο, οφείλουμε να θέσουμε υπόψιν του Συμβουλίου και τις παρακάτω επισημάνσεις:
Έτσι, και στην περίπτωση του Σταθμού Βενιζέλου δεν μπορεί κανείς να ξεχάσει ότι η θετική γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου το 2013 για την απόσπαση των αρχαιοτήτων και τη μεταφορά τους στο Στρατόπεδο Παύλου Μελά βασίστηκε σε ελλιπή στοιχεία. Σύντομα όμως, όταν ο ευρύτερος επιστημονικός κόσμος πληροφορήθηκε την έκταση και την κατάσταση διατήρησης του ευρήματος και η τοπική κοινωνία συνειδητοποίησε την εξαιρετική σημασία του για τη Θεσσαλονίκη, οι πιέσεις προς την Αττικό Μετρό και το Υπουργείο Πολιτισμού οδήγησαν στην υπογραφή της ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΒΜΑ/ΤΑΧΜΑΕ/45879/27147/1569/584/24-2-2014 Υ.Α, που προέβλεπε την απόσπαση μεν των αρχαιοτήτων, αλλά τη μελλοντική επανατοποθέτησή τους εντός του σταθμού του μετρό. Αξίζει να σημειωθεί ότι «κλειδί» για τη θετική γνωμοδότηση του Συμβουλίου υπήρξε η διαβεβαίωση εκ μέρους της Αττικό Μετρό ότι η κατασκευή του σταθμού του Μετρό με τη διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν είναι εξαιρετικά δυσχερής και επισφαλής, όπως αυτή αποτυπωνόταν σε τεύχος με τον τίτλο «Διερεύνηση εναλλακτικών προτάσεων για τον Σταθμό Βενιζέλου λόγω των αρχαιοτήτων που αποκαλύφθηκαν κατά την κατασκευή του». Χαρακτηριστικό είναι ότι στο τεύχος αυτό, η Αττικό Μετρό εκτιμούσε ότι η κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων με ταυτόχρονη κατασκευή του σταθμού απαιτούσε το γκρέμισμα 3 ή 6 όμορων πολυκατοικιών, 13 χρόνια εργασιών και 60 εκ. ευρώ επιπλέον κόστος για τον συγκεκριμένο σταθμό.
Σύντομα όμως αποδείχθηκε ότι η θετική γνωμοδότηση του Συμβουλίου για την απόσπαση των αρχαιοτήτων, που οδήγησε στην έκδοση της παραπάνω Υ.Α. ερείδετο σε εσφαλμένη εκτίμηση της Αττικό Μετρό, καθώς στη συνέχεια διερευνήθηκε και έγινε δυνατή η εξεύρεση τεχνικής λύσης (γνωστής ως Pipe Jacking) για την κατασκευή του Σταθμού με τη διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν, διασφαλίζοντας έτσι την προστασία και την αυθεντικότητα του ευρήματος. Έτσι, μετά από ομόφωνη γνωμοδότηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου εκδόθηκε η σχετική ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΙΠΚΑ/ΤΣΠΑΕΕ/41484/24488/1402/62/10-2-2017 Υ.Α. (που ακολούθησε την ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΙΠΚΑ/ΤΣΠΑΕΕ/180615/107503/9126/553/6-10-2015 Υ.Α.), ενώ και ο σχεδιασμός της Αττικό Μετρό αποσυνέδεσε τον σταθμό Βενιζέλου από το σύνολο του έργου, αποφασίζοντας να παραδοθούν οι 12 σταθμοί το 2021 και ο Σταθμός Βενιζέλου, λόγω της ιδιαιτερότητας της κατασκευής του, το 2023. Σημειώνεται ότι μετά τις προαναφερόμενες Υ.Α. το Υπουργείο Πολιτισμού δια των αρμοδίων Υπηρεσιών του συμμετείχε ενεργά στον επανασχεδιασμό του σταθμού από την ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ, με αποτέλεσμα τα ζητήματα της προστασίας, διατήρησης και ανάδειξης της ακεραιότητας των σημαντικών αρχαιοτήτων να αντιμετωπίζονται από την αρχή του σχεδιασμού με την εξεύρεση τεχνικών λύσεων που ήδη έχουν κεντρίσει το ενδιαφέρον του τεχνικού κόσμου σε διεθνές επίπεδο καθιστώντας το ΜΕΤΡΟ Θεσσαλονίκης σημείο αναφοράς. Η συνεργασία αυτή ουσιαστικά εγκαινίασε μια περίοδο εξωστρέφειας του Υπουργείου προς εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος. Αυτή η εξωστρέφεια δεν θα πρέπει να ανατραπεί, καθώς αποτελεί καινοτόμο παράδειγμα αειφορίας.
Τον περασμένο Σεπτέμβρη αίφνης, τέθηκε εκ νέου θέμα απόσπασης των αρχαιοτήτων από τον Σταθμό Βενιζέλου, ενώ, σε εφαρμογή της παραπάνω ισχύουσας Υ.Α του 2017 είχε προχωρήσει η εκπόνηση και έγκριση των Οριστικών Μελετών (ΟΜ1 εγκεκριμένη, ΟΜ2 στο στάδιο της έγκρισης) και είχε αρχίσει ήδη να υλοποιείται η λύση της κατασκευής του Σταθμού με τη διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν (κατάχωση αρχαιοτήτων, ανασκαφές στα φρεάτια και αποδόμηση αρχαιοτήτων, κατασκευή πλάκας οροφής του σταθμού κλπ), με το Ελληνικό Δημόσιο να έχει ήδη δαπανήσει χρόνο και χρήματα προς αυτήν την κατεύθυνση. Επιπλέον, επανασυνδέθηκε η παράδοση και λειτουργία όλου του έργου με την αποπεράτωση του Σταθμού Βενιζέλου, ουσιαστικά μεταθέτοντας τα χρονοδιαγράμματα ολοκλήρωσης και στους σταθμούς που έχουν παραδοθεί χωρίς αρχαιότητες στην κατασκευάστρια εταιρεία.
Οι ανησυχίες της τοπικής κοινωνίας και της επιστημονικής κοινότητας έγιναν πραγματικότητα την Πέμπτη 12/12/2019, όταν αργά το βράδυ κατατέθηκε στην Κ.Υ. του ΥΠ.ΠΟ.Α. από την Αττικό Μετρό Α.Ε. μια τεχνική έκθεση με τίτλο «Έγκριση ή μη του αιτήματος της “Αττικό Μετρό Α.Ε.” σχετικά με την έγκριση μελέτης κατασκευής του Σταθμού "Βενιζέλου" με προσωρινή απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων, στο πλαίσιο κατασκευής του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης», για την οποία καλείστε σήμερα να γνωμοδοτήσετε.
Αξιότιμα Μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου,
Με την νέα της αίτηση η Αττικό Μετρό Α.Ε. ζητεί στην πραγματικότητα να ακυρωθεί η ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΙΠΚΑ/ΤΣΠΑΕΕ/41484/24488/1402/62/10-2-2017 Υ.Α. και επανεγκριθεί η λύση του 2014, δηλαδή η κατασκευή του Σταθμού με την απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων στον Σταθμό Βενιζέλου παρακάμπτοντας ειλημμένες Αποφάσεις και παραβλέποντας τη λύση του Pipe Jacking. Πλέον όμως, μετά την Υ.Α. του 2017 αλλά και την εκπόνηση των Οριστικών Μελετών ΟΜ 1 (η οποία μάλιστα έχει ήδη εγκριθεί) και ΟΜ2, έχει γίνει σαφές ότι είναι επιστημονικά εφικτή η ολοκλήρωση της κατασκευής του Σταθμού Βενιζέλου με τη διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν. Σημειώνεται ότι ακόμη και στην ίδια την αίτηση, που συνοδεύεται από μια έκθεση της Αττικό Μετρό Α.Ε. και μια έκθεση του εξωτερικού της συνεργάτη Ομότιμου Καθηγητή κ. Καρύδη, δεν αποκλείεται η ύπαρξη τεχνικής λύσης για την ολοκλήρωση της κατασκευής του Σταθμού Βενιζέλου με την παράλληλη διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν.
Ως εκ τούτου οποιαδήποτε συζήτηση της αίτησης της Αττικό Μετρό Α.Ε. αντίκειται ρητά στα αναφερόμενα στο άρθρο 42 παρ. 1 του ν. 3028/2002, όπου συγκεκριμένα προβλέπεται ότι «Απαγορεύεται η μεταφορά ακινήτου μνημείου ή τμήματός του χωρίς άδεια του Υπουργού Πολιτισμού, που εκδίδεται ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου, εφόσον διασφαλίζονται οι απαραίτητες εγγυήσεις για τη μεταφορά και την επανατοποθέτησή του σε κατάλληλο μέρος. Προκειμένου για μνημεία ιδιαίτερης σημασίας, που χαρακτηρίζονται με απόφαση του Υπουργού μετά από γνώμη του Συμβουλίου, η άδεια μπορεί να χορηγηθεί κατ’ εξαίρεση εάν κριθεί ότι η μετακίνησή τους είναι απολύτως αναγκαία για να διασωθούν από κίνδυνο εξαιτίας φυσικών φαινομένων ή λόγω εκτέλεσης μεγάλων τεχνικών έργων τα οποία είναι απαραίτητα για την εθνική άμυνα ή έχουν μείζονα σημασία για την εθνική οικονομία και ικανοποιούν ζωτικές ανάγκες του κοινωνικού συνόλου. Η μετακίνηση μνημείου λόγω τεχνικού έργου εξετάζεται μόνο όταν μετά από σχετικό επιστημονικό έλεγχο αποκλείεται κάθε δυνατότητα διατήρησής του στο περιβάλλον του».
Επισημαίνεται ότι ο Ν. 3028/2002 δεν συνεξετάζει οικονομικά δεδομένα ή άλλες παραμέτρους (χρονοδιάγραμμα, δυσκολία κατασκευής κλπ) αλλά ρητά θέτει σε προτεραιότητα τη δυνατότητα ή μη διατήρησης των μνημείων στο περιβάλλον τους. Συνεπώς, η επίκληση οικονομικών στοιχείων και δεδομένων του χρονοδιαγράμματος, δεν αποτελεί επαρκή αιτιολογία ούτε αφορά ένα επιστημονικό συμβούλιο του Ν. 3028/02, όπως είναι το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, για την εξέταση μη αναγκαίας και ως εκ τούτου μη σύννομης μετακίνησης μείζονος σημασίας μνημειακού συνόλου, όπως σαφώς έχει τεκμηριωθεί σε κρίσεις του ίδιου του ΥΠ.ΠΟ.Α., αλλά και επιστημονικών φορέων ειδικών για τα βυζαντινά μνημεία.
Ωστόσο, οφείλουμε να θέσουμε υπόψιν του Συμβουλίου και τις παρακάτω επισημάνσεις:
- Ο «επιστημονικός έλεγχος» που προβλέπει ο ν. 3028/2002 δεν μπορεί να εξαντλείται στις τεχνικές εκθέσεις που διεξάγει η Αττικό Μετρό Α.Ε., κατά το δοκούν και αναλόγως της στόχευσης της εκάστοτε διορισμένης διοίκησής της, που έχει ως αποτέλεσμα αντικρουόμενες κάθε φορά τεχνικές παραδοχές. Η τεκμηρίωση για το αν μια λύση είναι «μοναδική» ή όχι μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνον από τους εξειδικευμένους μελετητές της Αττικό Μετρό Α.Ε., σε συνεργασία με τους ειδικούς μηχανικούς του ΥΠ.ΠΟ.Α. και άλλων ανεξάρτητων φορέων, όπως του Πολυτεχνείου, δεδομένου μάλιστα ότι πρόκειται για μνημειακό συγκρότημα μείζονος σημασίας. Παρόλα αυτά, σημειώνεται ότι ακόμη και στην υποβληθείσα αίτηση, η Αττικό Μετρό Α.Ε. παραδέχεται ότι δεν είναι ανέφικτη η κατασκευή του Σταθμού με διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν –και δεν θα μπορούσε, άλλωστε, αφού η ίδια η Αττικό Μετρό Α.Ε. με τις υπηρεσίες της συμμετείχε στην εξεύρεση της τεχνικής λύσης που εγκρίθηκε και ξεκίνησε να εφαρμόζεται το 2017. Στο βαθμό που υπάρχει τεχνική λύση για την κατά χώραν διατήρηση, οποιαδήποτε συζήτηση περί απόσπασης, παρέλκει.
- Καθώς έχει ήδη αρχίσει η υλοποίηση της τεχνικής λύσης του 2017, με διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν, οι διαφραγματικοί τοίχοι και η πλάκα οροφής του Σταθμού έχουν ήδη κατασκευαστεί: αυτό σημαίνει ότι το μείζονος σημασίας μνημειακό σύμπλεγμα, συνολικής έκτασης 1600 τ.μ., θα πρέπει να κατατεμαχιστεί για να εξέλθει από μια τρύπα διαστάσεων 26 τ.μ. (κάτι που δεν ίσχυε όταν έγινε η αντίστοιχη συζήτηση του ΚΑΣ το 2014, καθώς ο σταθμός ήταν ακόμη ανοιχτός). Οποιαδήποτε συζήτηση περί απόσπασης σήμερα αντίκεται ευθέως στον Ν. 3028/02, καθώς προϋποθέτει τον τεμαχισμό των εκτεταμένων αρχαιοτήτων σε τόσο μικρά τμήματα, με απότοκο την απώλεια της αυθεντικότητάς τους, κατά παράβαση και των διεθνών αρχών για την αναστήλωση και τη συντήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς.
- Επισημαίνεται ότι το δημόσιο συμφέρον δεν εξαντλείται στο χρονοδιάγραμμα και το κόστος κατασκευής του Σταθμού Βενιζέλου – αντίθετα, σύμφωνα και με την πρόνοια της ελληνικής νομοθεσίας ως προς την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και τη νομολογία του ΣτΕ, το δημόσιο συμφέρον που αφορά πρωτίστως στην προστασία και την ανάδειξη των αρχαιοτήτων που αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια του τεχνικού έργου υπερισχύει, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για μείζονος σημασίας και μοναδικό μνημειακό σύνολο, όπως αυτό του Σταθμού Βενιζέλου.
- Ακόμη όμως και τα στοιχεία του χρονοδιαγράμματος και του προϋπολογισμού, όπως τα καταθέτει η Αττικό Μετρό, είναι κατασκευασμένα. Το χρονοδιάγραμμα των αρχαιολογικών εργασιών που απαιτούνται στην περίπτωση της απόσπασης, με βάση την εμπειρία, γνωρίζουμε ότι θα ανέλθει σε 42-46 μήνες, ενώ η λύση της κατά χώραν διατήρησης (που έχει ήδη αρχίσει να υλοποιείται) έχει χρονοδιάγραμμα αρχαιολογικών εργασιών 25 μήνες. Το κόστος που παρουσιάζει η Αττικό Μετρό για την κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων είναι διπλάσιο από αυτό που η ίδια η Αττικό Μετρό παρουσίασε το 2017 για την ίδια λύση. Επιπλέον, στο υποβληθέν τεύχος, η Αττικό Μετρό δεν προσμετρά στο συνολικό κόστος κατασκευής του σταθμού το κόστος επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων, σε περίπτωση απόσπασής τους! Σε τι ποσό θα ανέλθει το κόστος για την απόσπαση του ιδιαίτερα εκτεταμένου μνημειακού συνόλου με ό,τι τυχόν εργασίες αυτό απαιτήσει (μελέτες και εργασίες στερέωσης, συντήρησης, αποκατάστασης κλπ); Γιατί αυτό δεν προσμετράται στο συνολικό κόστος κατασκευής του Σταθμού; Ποιος θα καλύψει το κόστος επανατοποθέτησης του μνημειακού συνόλου;
- Η Αττικό Μετρό Α.Ε. φέρεται να ανησυχεί για τυχόν καθυστερήσεις που θα προκύψουν σε περίπτωση διατήρησης κατά χώραν των αρχαιοτήτων, τη στιγμή που, εδώ και έξι μήνες, έχουν διακοπεί όλες οι εργασίες σε όλους τους Σταθμούς του Μετρό Θεσσαλονίκης. Σημειωτέον ότι, σύμφωνα με δημοσιεύματα του προηγούμενου διαστήματος, η Αττικό Μετρό και η Ανάδοχος Εταιρεία αλληλοκατηγορούνταν για τα προβλήματα στην υλοποίηση του Μετρό, που ήταν κυρίως γραφειοκρατικού και λογιστικού περιεχομένου (μη έγκαιρη ολοκλήρωση διαγωνιστικών διαδικασιών, έλλειψη ρευστότητας κλπ) και που δεν σχετίζονταν σε κανέναν βαθμό με τη διατήρηση ή μη των αρχαιοτήτων στον Σταθμό Βενιζέλου. Γιατί εν τω μεταξύ δεν ολοκληρώνεται το έργο στους υπόλοιπους Σταθμούς του Μετρό, ώστε να παραδοθεί στους πολίτες το συντομότερο δυνατό;
- Επισημαίνεται ότι η μη σύννομη έγκριση της απομάκρυνσης των αρχαιοτήτων από τον Σταθμό Βενιζέλου δεν θα επιφέρει καμία επιτάχυνση στην εξέλιξη του έργου: αντίθετα, η μη τήρηση της νομιμότητας θα επιφέρει τεράστιες καθυστερήσεις, όπως έχει δείξει η πορεία της υπόθεσης του Σταθμού Βενιζέλου από το 2013 έως και σήμερα. Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων δηλώνει ρητά την πρόθεσή του να εξαντλήσει όλα τα νόμιμα μέσα για την τήρηση της νομιμότητας και την προστασία των αρχαιοτήτων και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οιεσδήποτε καθυστερήσεις στην υλοποίηση του Μετρό θα βαρύνουν όλους όσοι εν γνώσει τους επιλέγουν να μην τηρήσουν τον νόμο.
Αξιότιμα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου,
Λαμβάνοντας υπόψιν το πολυετές παρελθόν της υπόθεσης, καθώς και το γεγονός ότι ήδη η Αττικό Μετρό Α.Ε. έχει δύο τουλάχιστον φορές διαβεβαιώσει το σεβαστό Συμβούλιο α) ότι δεν υπάρχει δυνατότητα επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων στο Σταθμό Βενιζέλου, προκαλώντας την ομόφωνη γνωμοδότηση για απόσπαση και μεταφορά των αρχαιοτήτων στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, για να διαψευστεί αμέσως μετά και β) ότι δεν υπάρχει τεχνική λύση κατασκευής του Σταθμού με τη διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν, για να ξανα—διαψευσθεί στη συνέχεια, με την τεχνική λύση που εγκρίθηκε το 2017, σας καλούμε να μην εγκρίνετε την νέα αίτηση της Αττικό Μετρό Α.Ε., αλλά να εμμείνετε στην τήρηση της ελληνικής νομοθεσίας, από την οποία άλλωστε απορρέει η αρμοδιότητά όλων των οργάνων του ΥΠ.ΠΟ.Α. Οποιαδήποτε παραβίαση της αρχαιολογικής νομοθεσίας, διακινδυνεύει το ίδιο το κύρος του Συμβουλίου και των γνωμοδοτήσεών του, ενώ σε καμία περίπτωση δεν διασφαλίζει την ομαλή εξέλιξη ενός σημαντικού για την πόλη μεγάλου τεχνικού έργου.
Αναμετριέστε με την ιστορία της χώρας, ως θεματοφύλακα του Βυζαντινού Πολιτισμού, της Θεσσαλονίκης, ως πόλης συμβόλου του Βυζαντίου, και του ίδιου του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου ως έγκυρου γνωμοδοτικού οργάνου του αρμόδιου Υπουργείου στα αρχαιολογικά πράγματα. Η γνώμη σας θα αφήσει το στίγμα σας στην Ιστορία.
Λαμβάνοντας υπόψιν το πολυετές παρελθόν της υπόθεσης, καθώς και το γεγονός ότι ήδη η Αττικό Μετρό Α.Ε. έχει δύο τουλάχιστον φορές διαβεβαιώσει το σεβαστό Συμβούλιο α) ότι δεν υπάρχει δυνατότητα επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων στο Σταθμό Βενιζέλου, προκαλώντας την ομόφωνη γνωμοδότηση για απόσπαση και μεταφορά των αρχαιοτήτων στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, για να διαψευστεί αμέσως μετά και β) ότι δεν υπάρχει τεχνική λύση κατασκευής του Σταθμού με τη διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν, για να ξανα—διαψευσθεί στη συνέχεια, με την τεχνική λύση που εγκρίθηκε το 2017, σας καλούμε να μην εγκρίνετε την νέα αίτηση της Αττικό Μετρό Α.Ε., αλλά να εμμείνετε στην τήρηση της ελληνικής νομοθεσίας, από την οποία άλλωστε απορρέει η αρμοδιότητά όλων των οργάνων του ΥΠ.ΠΟ.Α. Οποιαδήποτε παραβίαση της αρχαιολογικής νομοθεσίας, διακινδυνεύει το ίδιο το κύρος του Συμβουλίου και των γνωμοδοτήσεών του, ενώ σε καμία περίπτωση δεν διασφαλίζει την ομαλή εξέλιξη ενός σημαντικού για την πόλη μεγάλου τεχνικού έργου.
Αναμετριέστε με την ιστορία της χώρας, ως θεματοφύλακα του Βυζαντινού Πολιτισμού, της Θεσσαλονίκης, ως πόλης συμβόλου του Βυζαντίου, και του ίδιου του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου ως έγκυρου γνωμοδοτικού οργάνου του αρμόδιου Υπουργείου στα αρχαιολογικά πράγματα. Η γνώμη σας θα αφήσει το στίγμα σας στην Ιστορία.
Για το Διοικητικό Συμβούλιο του ΣΕΑ,
Η Πρόεδρος Η Γενική Γραμματέας
Σταματία Μαρκέτου Ειρήνη Σκιαδαρέση
Στο παρακάτω σύνδεσμο θα βρείτε όλα τα ψηφίσματα για την κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης.
Τεύχος ψηφισμάτων