Ενημερωτικό σημείωμα από τη συνάντηση αντιπροσωπείας του Δ.Σ. του ΣΕΑ με τη νέα Υπουργό Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη.

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΩΝ
Ερμού 136, 10553 Αθήνα. Τηλ-Fax.: 2103252214, E-mail:archaeol@otenet.gr, www.sea.org.gr

Αντιπροσωπεία του Δ.Σ. του ΣΕΑ πραγματοποίησε τη Δεύτερα 29 Ιουλίου συνάντηση με τη νέα Υπουργό Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη, παρουσία του νέου Γ. Γραμματέα Πολιτισμού, κ. Γ. Διδασκάλου, και του Δ/ντή Γραφείου Υπουργού κ. Κ. Πλατίτσα, με βάση το συνημμένο Υπόμνημα θέσεων και διεκδικήσεων, το οποίο και κατέθεσε υπόψη της πολιτικής ηγεσίας.  Κεντρικός άξονας της συζήτησης ήταν η υπεράσπιση του δημόσιου χαρακτήρα των μνημείων, της προστασίας και της ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς, της διαχείρισής της ως ένα ενιαίο και αδιαίρετο σύνολο και της επαρκούς στελέχωσης και χρηματοδότησης της Α.Υ., καθώς και τα κλαδικά αιτήματα.

Ειδικά για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, η Υπουργός επανέλαβε τη δήλωση του Πρωθυπουργού ότι η κυβέρνηση έχει αποδεχτεί τη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος για την υλοποίηση της μελέτης υπόγειας επέκτασης των εκθεσιακών χώρων. Σε ερώτηση του Δ.Σ. η Υπουργός διευκρίνισε ότι η δωρεά θα υλοποιηθεί στο πρότυπο του ΚΠΙΣΝ. Κατά την εκτίμησή μας αυτό το μοντέλο σημαίνει συγκεκριμένα πράγματα για την μελλοντική υλοποίηση της μελέτης αλλά και διαχείρισης του ΕΑΜ και των συνδεδεμένων μνημείων (Ακροπόλ) ως ΝΠΔΔ.

Τέλος, υπήρξε θετική στην ανάγκη επαναφοράς των ποινών για ζητήματα αρχαιοκαπηλίας στον Ποινικό Κώδικα, θέμα που δημοσιοποίησε ο ΣΕΑ, και ότι μάλιστα έχει ήδη προβεί στη σχετική παρέμβαση.
Η Υπουργός άκουσε την ανάγκη πολιτικής παρέμβασης σε ότι αφορά την αρχιτεκτονική των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων της επόμενης Προγραμματικής Περιόδου 2021-2027 και την αυτόνομη πλέον παρουσία του Τομέα του Πολιτισμού σε αυτήν. Αναπτύχθηκε, επίσης, η ανάγκη εμφάνισης του Τομέα σε σχεδόν όλους τους Στόχους πολιτικής στον νέο Ευρωπαϊκό Κανονισμό για τα Διαρθρωτικά Ταμεία. Η Υπουργός αναφέρθηκε σε καθυστερήσεις στην απορρόφηση των έργων του τρέχοντος ΕΣΠΑ 2014-2020. Αναπτύχθηκαν από την πλευρά μας επιχειρήματα για τις σοβαρές ελλείψεις σε μόνιμο προσωπικό όλων των ειδικοτήτων για την επίβλεψη και την διοικητική υποστήριξη των έργων, καθώς και η ολοένα αυξανόμενη σχετική γραφειοκρατία, με συνεχείς αλλαγές της νομοθεσίας (π.χ. Ν. 4412/2016 περί δημοσίων έργων, τις ηλεκτρονικές πλατφόρμες που είναι υποχρεωμένοι οι φορείς να ενημερώνουν, χωρίς καν αυτές να συλλειτουργούν, την πρόσθετη δυσκολία της συμπερίληψης του ωρομίσθιου προσωπικού στην Ενιαία Αρχή Πληρωμής, παρόλο που αυτό κατ' ουσίαν δεν επιβαρύνει εν τέλει τον εθνικό προϋπολογισμό).
Ο ΣΕΑ καλείται για άλλη μια φορά να αγωνισθεί για το αυτονόητο, απέναντι στην προσπάθεια κατακερματισμού της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Κατά την αντίληψή μας η μετατροπή των μουσείων-Eιδικών Περιφερειακών Υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ σε ΝΠΔΔ αποτελεί ένα από τα στάδια μιας μακράς διαδικασίας αποδιάρθρωσης της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας που ξεκίνησε το 2009 με την αυτονόμηση του Μουσείου Ακρόπολης, το 2019 με την αυτονόμηση του Μουσείου Κανελλοπούλου, και συνεχίζει τώρα με την πρόθεση από την κυβέρνηση της ΝΔ να αυτονομήσει και τα υπόλοιπα κρατικά μουσεία. Εκτιμούμε ότι το σχέδιο αυτό έχει στον ορίζοντά του το να καταστήσει την Α.Υ. παρία της Δημόσιας Διοίκησης, να διασπάσει τον πολυσχιδή και ενιαίο επιστημονικό-ερευνητικό, διαχειριστικό και διοικητικό της ρόλο στην Πολιτιστική Κληρονομιά και βέβαια να αποκόψει τα έσοδα από τις ανάγκες προστασίας των αρχαιοτήτων. Ας μην θεωρηθεί κινδυνολογία η πρόβλεψη ότι, αν αυτά τα σχέδια ευοδωθούν τώρα για τα Μουσεία, σε επόμενο στάδιο θα επιχειρηθεί να αποσχιστούν και οι μεγάλοι οργανωμένοι επισκέψιμοι αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία της χώρας. Στην ουσία πρόκειται για απόπειρα διάλυσης του ενιαίου φορέα προστασίας των μνημείων και της πολιτιστικής κληρονομιάς εν γένει, προς όφελος ιδιωτικών συμφερόντων.
Ο κυβερνητικός στόχος κατακερματισμού της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, η συμμετοχή στη διαχείριση ιδρυμάτων, όπως το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και άλλων σωματείων στη χάραξη της πολιτιστικής πολιτικής για τα μνημεία και τα μουσεία, οι αλλαγές στο Δ.Σ. του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων, με εκπροσώπηση μόνο κυβερνητικών στελεχών και τεχνοκρατών χωρίς εκπροσώπους της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, είναι προφανές πως μας βρίσκουν αντίθετους.
Για τους σοβαρούς αυτούς λόγους ο ΣΕΑ καλεί τα μέλη του σε εγρήγορση, καλεί τους συναδέλφους σε κάθε Μουσείο και Υπηρεσία να οργανώσουν τοπικές συζητήσεις-συνελεύσεις, ενώ το Διοικητικό Συμβούλιο θα εξετάσει κάθε δυνατότητα αντίδρασης σε αυτήν την πολιτική δρομολογώντας κινητοποιήσεις, εκστρατεία ενημέρωσης και συλλογικές διαδικασίες, όπως Γενική Συνέλευση, για να αποφασίσουμε από κοινού την πορεία και τις κινητοποιήσεις μας.



 
                                                                                                                                    Αθήνα, 29-7-2019
                                                                                                                                    Αρ. Πρωτ.:586
         
Προς: κ. Στ. Μενδώνη,  
Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού
 
Υπόμνημα θέσεων και διεκδικήσεων του Σ.Ε.Α.
 
Αξιότιμη κυρία Υπουργέ,
Σας καλωσορίζουμε ως Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού και ευχόμαστε κάθε επιτυχία στα νέα σας καθήκοντα. Εκφράζουμε επίσης τις ευχαριστίες μας για την άμεση ανταπόκρισή σας στο αίτημα για συνάντηση. Όπως γνωρίζετε από την επαγγελματική σας ιδιότητά αλλά και τη μακροχρόνια θητεία στη θέση της Γεν. Γραμματέως του Υπουργείου μας, η Αρχαιολογική Υπηρεσία αποτελεί τον κύριο φορέα προστασίας, ανάδειξης, προβολής και έρευνας της αρχαιότητας. Την τελευταία περίοδο της κρίσης της οικονομίας, των θεσμών και των αξιών, ωστόσο, όχι μόνο βρέθηκε υποστελεχωμένη, υποχρηματοδοτούμενη με υπέρμετρη αύξηση των γραφειοκρατικών εμποδίων στην εκτέλεση του έργου της, αλλά επιχειρήθηκε από κύκλους η θεσμική της απαξίωση και η προβολή της ως ενός απαρχαιωμένου οργανισμού, τροχοπέδη στις επενδύσεις και την αναπτυξιακή πορεία της χώρας. Ευελπιστούμε ότι μέσα από συντονισμένες ενέργειες η πορεία αυτή θα αναστραφεί για να αποκατασταθεί το κύρος της Υπηρεσίας και ο ρόλος της στον σχεδιασμό της δημόσιας πολιτικής για τα μνημεία, να τονωθεί η ερευνητική της δραστηριότητα και να απελευθερωθούν οι δημιουργικές της δυνατότητες μέσα από ένα πνεύμα διαλόγου, δημοκρατίας και αξιοποίησης του έμψυχου δυναμικού της. Εντός του ανωτέρω πλαισίου ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων με το παρόν υπόμνημα επιχειρεί να συνοψίσει τις θέσεις και  τους βασικούς άξονες διεκδικήσεων που έχει αναδείξει τα τελευταία χρόνια και να καταθέσει μια σειρά από ζητήματα και αιτήματα, στην ικανοποίηση των οποίων μπορείτε να συμβάλετε καθοριστικά.
 
Επιπλέον, καθώς η σύνδεση της πολιτιστικής κληρονομιάς και του πολιτισμού ευρύτερα με την ανάπτυξη βρέθηκε στο επίκεντρο των προγραμματικών δηλώσεων της Κυβέρνησης με μια σειρά από προτάσεις, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων προτείνει να συζητηθούν και να εξεταστούν πρωτίστως από τους συλλογικούς φορείς του ΥΠ.ΠΟ.Α.  Για τις εξαγγελίες αυτές το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων καταθέτει μια πρώτη τοποθέτηση.
 

1. Υπεράσπιση του δημόσιου χαρακτήρα των μνημείων και της προστασίας και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς.

 
Πάγια θέση του Σ.Ε.Α. είναι η διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα και της κρατικής διαχείρισης  των βασικών δομών πολιτισμού, όπως των μουσείων, των αρχαιολογικών χώρων, των μνημείων και η διατήρηση της οργανικής τους σύνδεσης με τον κορμό της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία έχει από την ίδρυσή της μεριμνήσει για την προστασία και την ανάδειξη μνημείων και αρχαιολογικών χώρων, την δημιουργία Συλλογών και Μουσείων, την οργάνωση δράσεων προβολής αλλά και τη δημιουργία δικτύων πολιτισμού με την ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων, τον σχεδιασμό πολιτιστικών διαδρομών κ.α. Η παραμονή τους στον κρατικό έλεγχο και η διαφύλαξή τους ως δημόσιων αγαθών αποτελεί συνταγματική επιταγή αλλά και εγγύηση για τη σημερινή και μακροπρόθεσμη προστασία τους, τη διαχείρισή τους με κριτήριο το δημόσιο όφελος, τη βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη.
 
Στο πλαίσιο αυτό ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων πρωτοστάτησε στον αγώνα για εξαίρεση από τη μεταβίβαση στην ΕΤΑΔ Α.Ε. των πολιτιστικών και αρχαιολογικών ακινήτων, αγώνας που είχε αίσια έκβαση. Ζητά στο ίδιο πνεύμα και για τους ίδιους λόγους την ρητή εξαίρεση από την μεταβίβαση της κυριότητας αλλά και της διαχείρισης όλων των πολιτιστικών και αρχαιολογικών ακινήτων που βρίσκονται στη λίστα των 72.000 ακίνητων, τα οποία είχαν μεταβιβαστεί στο ΤΑΙΠΕΔ προ του 2016. Με υπόμνημά του ο Σ.Ε.Α. έχει ήδη ζητήσει από την ΕΤΑΔ Α.Ε. τη δημοσιοποίηση της πλήρους λίστας των αρχαιολογικών ακινήτων. Ζητούμε από τη νέα πολιτική ηγεσία του ΥΠ.ΠΟ.Α. να προβεί στις απαιτούμενες ενέργειες για την εξαίρεση μεταβίβασης των ακινήτων αυτών.
 
Κινούμενος εντός των ορίων του θεσμικού πλαισίου για την Πολιτιστική Κληρονομιά ο Σύλλογος εκφράζει επίσης την έντονη διαφωνία του για την απόσπαση των Ειδικών Περιφερειακών Υπηρεσιών - Μεγάλων Μουσείων από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και τη μετατροπή τους σε Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου με πρότυπο το Μουσείο της Ακρόπολης, όπως έχει εξαγγελθεί από την Κυβέρνηση. Όχι επειδή απαξιώνουμε το ίδιο το Μουσείο, τις συλλογές, τους συναδέλφους και τους επισκέπτες του. Ούτε επειδή αρνούμαστε την ανάγκη για μουσεία που λειτουργούν άρτια ως πόλος έλξης και εργαλείο παιδείας Ελλήνων και ξένων επισκεπτών. Αλλά γιατί προτάσεις όπως αυτές κατακερματίζουν τη Δημόσια Διοίκηση, δημιουργούν Υπηρεσίες διαφορετικών ταχυτήτων, υπομονομεύουν τον ενιαίο δημόσιο χαρακτήρα της προστασίας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, αποδυναμώνουν τον επιστημονικό και παιδευτικό ρόλο των μουσείων και διασπούν την ενιαία συγκρότηση και λειτουργία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Το παράδειγμα της Ακρόπολης αποτελεί ένα παράδειγμα γραφειοκρατικού βερμπαλισμού, αφού για τον συντονισμό της ενιαίας θεματικής «Ακρόπολη» δραστηριοποιούνται ήδη τρείς διακριτές Υπηρεσίες (ΕφΑΠΑ, ΥΣΜΑ, Μουσείο Ακρόπολης).
 
Κατά την αντίληψή μας η Πολιτιστική Κληρονομιά αποτελεί αδιαίρετο σύνολο, και η διαχείρισή της έχει ενιαία στρατηγική, φιλοσοφία και οικονομική διαχείριση για να εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα ολόκληρου του πλέγματος των Μουσείων και των επισκέψιμων Αρχαιολογικών Χώρων και να μην λειτουργεί με ανταποδοτικά κριτήρια αλλά αναδιανέμοντας τα έσοδα βάσει κεντρικού σχεδιασμού και προτεραιοτήτων. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο μόνον μπορεί να χαράσσεται δημόσια πολιτική για τον Πολιτισμό, ενώ τα δημόσια μουσεία και οι χώροι που έρχονται πρώτα σε εισιτήρια και εισπράξεις θα μπορούν να στηρίζουν όσα υστερούν, αλλά είναι απαραίτητο να λειτουργούν. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία σε όλη την έως τώρα πορεία της έχει αποδείξει ότι ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του, ερευνητικού-επιστημονικού, διαχειριστικού και διοικητικού της ρόλου. Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων είναι αντίθετος σε κάθε προσπάθεια διάσπασης αυτού του ενιαίου φορέα προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, όχι μόνον για λόγους ιστορικούς, καθώς πρόκειται για την αρχαιότερη Υπηρεσία του Ελληνικού κράτους, αλλά γιατί είναι βέβαιο ότι τέτοιες απόπειρες αποτελούν σοβαρότατη απειλή για την ίδια την την προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
 

2. Πολιτισμός και τουρισμός.

 
Αναμφίβολα η πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της Ελλάδας σε όλη τη μακροχρόνια και πολυπολιτισμική διαδρομή της, αποτελεί το κύριο σύμβολο της χώρας μας και στοιχείο προβολής της σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας, υλικής και άυλης, έχει συμβάλει καθοριστικά, μεταξύ άλλων παραγόντων, στην ανάδειξή της ως δημοφιλούς τουριστικού προορισμού αλλά και πόλου έλξης πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αρχαιολογικοί χώροι, Μουσεία και Μνημεία αναδεικνύονται ως κεντρικά σημεία ενδιαφέροντος για τη δημιουργία δημοφιλών προορισμών που συγκεντρώνουν πλήθος υποδομών και οικονομικών δραστηριοτήτων συμβάλλοντας στην αύξηση της απασχόλησης και των εσόδων για τις τοπικές και όχι μόνο κοινωνίες. Αναδεικνύεται η ανάγκη διαρκούς αναβάθμισης των παρεχόμενων υπηρεσιών των χώρων, μουσείων και μνημείων αλλά και η οργανωμένη προβολή νέων ή λιγότερο γνωστών προκειμένου να προσεγγίσουν το ευρύτερο κοινό της χώρας μας ή του εξωτερικού, έργο το οποίο οφείλει να αναλάβει με μεγαλύτερη δυναμική το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Το ίδιο το ΥΠ.ΠΟ.Α οφείλει επίσης να ενισχύσει τα ψηφιακά μέσα προβολής των δημόσιων μουσείων και μνημείων με έναν σύγχρονο ευέλικτο και ελκυστικό τρόπο.
 
Παραμένουμε, ωστόσο, αντίθετοι σε οποιαδήποτε πρόταση «συλλειτουργίας» ή «συνδιαχείρισης» των δημόσιων μουσείων και μνημείων από φορείς σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Η φύλαξη, η καθαριότητα, η διαχείριση και οργάνωσή τους οφείλει να παραμείνει δημόσια και αντιθέτως να ενισχυθεί σε πόρους, μέσα και προσωπικό, ώστε να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του διευρυμένου ωραρίου και των αναγκών των πολυάριθμων επισκεπτών.
 
Η ιδιωτική πρωτοβουλία μπορεί να συμβάλει θεσμικά σε αυτή την κατεύθυνση με τον θεσμό της πολιτιστικής χορηγίας, ο οποίος μπορεί να γίνει λιγότερο γραφειοκρατικός και αμεσότερος. Στην ιδιωτική πρωτοβουλία επαφίεται επίσης η διοργάνωση ποικίλων δράσεων γύρω από μουσεία και μνημεία στις οποίες οι Υπηρεσίες του ΥΠ.ΠΟ.Α εμπλέκονται κατοχυρώνοντας τον ανεξάρτητο και θεσμικό τους ρόλο. Είμαστε τέλος αντίθετοι με την ανταποδοτική λογική «αυτοχρηματοδότησης» και αυτοτελούς διαχείρισης των εσόδων των δημοφιλών αρχαιολογικών χώρων και μουσείων εις βάρος της αναδιανομής των πόρων προς νέες ανάγκες και άλλους χώρους, μουσεία και μνημεία.
 
Ως προς την αυξανόμενη ανάγκη για παραγωγή ψηφιακών προϊόντων με επίκεντρο τον πολιτισμό, εκτός από την επικαιροποίηση του θεσμικού πλαισίου που θα κατοχυρώνει τα πνευματικά δικαιώματα και το τεράστιο ψηφιακό απόθεμα που ήδη διαθέτει το ΥΠ.ΠΟ.Α. από παράτυπη χρήση, απαιτείται ο εξοπλισμός των Υπηρεσιών του ΥΠ.ΠΟ.Α  με τεχνολογικά μέσα και ειδικευμένο προσωπικό προκειμένου να χαράζει και να υλοποιεί το ίδιο υψηλού επιπέδου παραγωγές.
 

3. Προστασία Μνημείων και του θεσμικού πλαισίου στο πλαίσιο Μεγάλων Έργων και Επενδύσεων.

 
Τα τελευταία ιδίως χρόνια, με την εκχώρηση μεγάλων δημόσιων εκτάσεων στο ΤΑΙΠΕΔ και την ΕΤ.Α.Δ. Α.Ε. και την εκκίνηση μεγάλων ιδιωτικών επενδύσεων στους χώρους αυτούς, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων χρειάστηκε πολλές φορές να παρέμβει μεταξύ άλλων υπέρ της εφαρμογής της αρχαιολογικής νομοθεσίας π.χ. του καθορισμού ζωνών προστασίας αρχαιοτήτων εντός των εκτάσεων αυτών, τον καθορισμό όρων για την ανάληψη των ανασκαφικών δαπανών και δαπανών ανάδειξης από τον επενδυτή, τη διάσωση μνημείων που κινδύνευαν να αποχαρακτηριστούν και να κατεδαφιστούν. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις ήταν η κήρυξη ζώνης προστασίας αρχαιοτήτων στο Ελληνικό, ο αρχαιολογικός χώρος των Θερμοπυλών και το λιμάνι της Πύλου. Πεποίθησή μας είναι ότι, η ύπαρξη αρχαιοτήτων σε μια δημόσια έκταση, η οποία παραχωρείται για επένδυση, δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση τροχοπέδη στην ανάπτυξη, αλλά αντίθετα προσφέρει τη δυνατότητα νέων ερευνών και ανάδειξης σημαντικών ευρημάτων, όπως έχει συμβεί σε Μεγάλα Έργα στο παρελθόν. Χαρακτηριστικά παραδείγματα δημόσιων και ιδιωτικών έργων, στα οποία συνυπάρχουν αρμονικά σύγχρονες δομές και μνημεία, έχουν δημιουργήσει άριστο προηγούμενο καθώς έχουν προαγάγει τον Πολιτισμό ως κοινωνικό και δημόσιο αγαθό. Τέτοιες περιπτώσεις συνύπαρξης αποτελούν τόσο η in situ ανάδειξη του μνημειακού συνόλου στο Σταθμό ‘Βενιζέλου’ στον Μητροπολιτικό Σιδηρόδρομο Θεσσαλονίκης όσο και η διασφάλιση της προστασίας και ανάδειξης των μνημείων, με την εκ του Νόμου προβλεπόμενη συμμετοχή των αρμόδιων Υπηρεσιών του ΥΠ.ΠΟ.Α  στην περιβαλλοντική αδειοδότηση των κτηριακών ενοτήτων στο περιβάλλον των μνημείων του πρώην αεροδρομίου του Ελληνικού. Εξάλλου, σύμφωνα με την σύγχρονη αναπτυξιακή αντίληψη που τείνει να επικρατήσει διεθνώς (δυστυχώς όχι ακόμη στη χώρα μας) τα μνημεία αποτελούν «προστιθέμενη αξία» της οιασδήποτε επένδυσης και εντάσσονται εξαρχής στον σχετικό σχεδιασμό.
 

4. Υπεράσπιση και θεσμική θωράκιση της Αυτεπιστασίας και διαφύλαξη του ρόλου της Γ.Δ.Α.Π.Κ. στην χάραξη πολιτιστικής πολιτικής επί των μνημείων.

 
Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων έχει τονίσει επανειλημμένα την αναγκαιότητα η πολιτιστική πολιτική να σχεδιάζεται καταρχήν από τις δομές του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, φυσικά σε διάλογο με άλλους φορείς και την κοινωνία των πολιτών αλλά με πρωταρχικό και εν τέλει καθοριστικό λόγο στην ίδια την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Η βαθειά γνώση των μνημείων και του ιστορικού πλαισίου τους, η επίγνωση των αναγκών, του ειδικού βάρους και της ιδιαίτερης δυναμικής που έχουν τα μνημεία δεν μπορεί να υποκατασταθεί από την ιεράρχηση και τις προτάσεις που προβάλουν άλλοι εμμέσως σχετιζόμενοι με τα μνημεία φορείς όπως η Τοπική Αυτοδιοίκηση, Σύλλογοι και Οργανισμοί, ακόμα και ιδιωτικοί φορείς. Θεμιτός και αναγκαίος είναι ο διάλογος, η αλληλεπίδραση και η ανάληψη κοινών δράσεων, όπως ήδη επιτυγχάνεται μέσω των Προγραμματικών Συμβάσεων, αλλά με διαχωρισμό των αρμοδιοτήτων και του ρόλου που έχει ο κάθε φορέας. Επιμένουμε ότι πρωταρχικό ρόλο στη χάραξη της πολιτιστικής πολιτικής αλλά και τον σχεδιασμό των προγραμμάτων για τον πολιτισμό, είτε αυτά αφορούν σε προγράμματα κρατικής χρηματοδότησης, είτε σε ευρωπαϊκά προγράμματα, οφείλει να έχει το ίδιο το ΥΠ.ΠΟ.Α. και οι Υπηρεσίες του, ιδίως η Γ.Δ.Α.Π.Κ. Η Α.Υ. ως κύριος φορέας διαχείρισης, μελέτης και ανάδειξης αρχαιολογικών χώρων, μουσείων και μνημείων οφείλει να χαράζει και να εισηγείται προτάσεις, σε συνεργασία με τις λοιπές Γενικές Διευθύνσεις του ΥΠ.ΠΟ.Α, για την πραγματοποίηση έργων επί μνημείων, δημιουργία πολιτιστικών διαδρομών, δράσεις προβολής εν γένει, πολιτιστικών εκδηλώσεων κλπ.
 
Δυστυχώς κατά τον σχεδιασμό και την υλοποίηση του τρέχοντος Ε.Σ.Π.Α 2014-2020 είδαμε σε αρκετές περιπτώσεις την υποκατάσταση του κεντρικού σχεδιασμού για τα προς ένταξη έργα, από δράσεις που προέκρινε η Τοπική Αυτοδιοίκηση σε συνεργασία με Συλλόγους, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το Σωματείο «ΔΙΑΖΩΜΑ», το οποίο παρεμβαίνοντας αυτοτελώς στους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, επηρέασε καθοριστικά την επιλογή των υπό ένταξη έργων. Ως μοχλός πίεσης στην υλοποίηση της στρατηγικής του για τα υπό ένταξη έργα στάθηκε η παραγωγή με απευθείας ανάθεση δαπανηρών μελετών, χωρίς τους νομικούς περιορισμούς του δημόσιου λογιστικού, νοθεύοντας κάθε έννοια υγιούς ανταγωνισμού. Η ανεξέλεγκτη δράση του Σωματείου «ΔΙΑΖΩΜΑ» έχει οδηγήσει στο πρωτοφανές φαινόμενο της χάραξης δημόσιας πολιτικής επί των μνημείων της χώρας από ένα ιδιωτικό σωματείο, με αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, την ένταξη μνημείων σε προγράμματα χρηματοδότησης όχι με βάση κριτήρια εθνικής εμβέλειας με σκοπό την προστασία και την ανάδειξη, αλλά με συγκυριακά κριτήρια που εκπορεύονται από τους καταστατικούς, ή άλλους, σκοπούς ιδιωτικού σωματείου. Χαρακτηριστική, άλλωστε, των προθέσεων του «ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ» είναι η τροποποίηση των άρθρων 3 «Σκοποί» και 4 «Υλοποίηση σκοπών» του καταστατικού του στην 11^η Γενική Συνέλευση που πραγματοποιήθηκε στις 22 και 23 Σεπτεμβρίου. Στο πρώτο αναφέρεται ενδεικτικά η «προώθηση νέων μορφών συμμετοχικής διακυβέρνησης στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς με την ανάδειξη της πτυχής «κοινό αγαθό», ενώ στο δεύτερο η «προώθηση ειδικών μορφών χρηματοδότησης και διαχείρισης, όπως η συμμετοχή της Τοπικής και Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης, της Κοινωνίας των Πολιτών, καθώς και οι συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα».
 
Απαραίτητη προϋπόθεση για την απόκρουση τέτοιων φαινομένων είναι η σύνταξη από το ΥΠ.ΠΟ.Α  ενός ενιαίου διαχειριστικού σχεδίου για το Πολιτισμό, στη βάση του οποίου θα συντονιστούν οργανωμένα και στοχευμένα όλες οι δράσεις των Υπηρεσιών του ΥΠ.ΠΟ.Α  σε βάθος χρόνου. Σε μια τέτοια περίπτωση θα είναι θεμιτή η συνδρομή τρίτων φορέων που επιθυμούν να υποστηρίξουν την Α.Υ. στο έργο της εντός του θεσμικού πλαισίου και όχι να την υποκαταστήσουν σε αυτό.
 
Ζητάμε την πλήρη ενεργοποίηση των Υπηρεσιών του ΥΠ.ΠΟ.Α. και τον κεντρικό σχεδιασμό των δράσεων που τυχόν ενταχθούν στο τρέχον χρηματοδοτικό πρόγραμμα αλλά και τον έγκαιρο σχεδιασμό και προετοιμασία του Ε.Σ.Π.Α. 2021-2027 με την πρόβλεψη Προγραμμάτων του Τομέα Πολιτισμού. Παράλληλα ζητάμε την ενίσχυση, στελεχιακή, θεσμική και οικονομική των Υπηρεσιών του ΥΠ.ΠΟ.Α. ώστε με επάρκεια να σχεδιάζουν, να προτείνουν προς ένταξη, και να υλοποιούν έργα πολιτισμού.
 
Τα τελευταία χρόνια νομοθετικοί, οικονομικοί, διαχειριστικοί/γραφειοκρατικοί και άλλοι παράγοντες δυσχεραίνουν τα έργα αυτεπιστασίας που εκτελούν οι Υπηρεσίες της Γ.Δ.Α.Π.Κ.. Η έλλειψη κρίσιμου προσωπικού σε Περιφερειακές Υπηρεσίες, όπως αρχαιολόγων, μηχανικών, λογιστών, συντηρητών, σχεδιαστών, χημικών και άλλων απαραίτητων ειδικοτήτων απομειώνει τη δυνατότητά τους να αναλαμβάνουν και να εκτελούν έργα αυτεπιστασίας. Παράλληλα, η εφαρμογή μιας σειράς από νόμους όπως ο Ν. 4412/2016 θέτει πολλά γραφειοκρατικά προσκόμματα στην διαδικασία προμηθειών, διαγωνισμών ανάθεσης κλπ. Είναι λοιπόν απαραίτητη η από κοινού προάσπιση της αυτεπιστασίας, έτσι ώστε τόσο τα συγχρηματοδοτούμενα, όσο και τα έργα με εθνικούς πόρους να  εξακολουθούν να εκτελούνται με αυτεπιστασία.
 
Παράλληλα, η Γ.Δ.Α.Π..Κ είναι αυτή που οφείλει να μεριμνά για την τήρηση των όρων προστασίας, μελέτης και ανάδειξης των αρχαιοτήτων που προβλέπονται στα Μνημόνια που συνάπτονται μεταξύ του ΥΠ.ΠΟ.Α και Εταιριών στο πλαίσιο Μεγάλων Ιδιωτικών Έργων, ιδίως στην περίπτωση όπου υπάρχουν πιέσεις για επίσπευση ή πλημμελή εκτέλεση των αρχαιολογικών εργασιών όπως στην περίπτωση του έργου TransAdriaticPipeline. Σε κάθε περίπτωση, ο Σ.Ε.Α. διεκδικεί να παραμείνει αυτή ο βασικός φορέας, ο οποίος θα προβαίνει σε έλεγχο και προετοιμασία των απαιτούμενων αδειοδοτήσεων για την εκτέλεση Μεγάλων Έργων ή Επενδυτικών Σχεδίων, και να καταθέτει την αντίρρησή του σε οποιαδήποτε προσπάθεια δημιουργίας παράλληλων δομών σε άλλα Υπουργεία. Ο σεβασμός, η προστασία και η ανάδειξη των αρχαιοτήτων και της πολιτιστικής κληρονομιάς δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ως εμπόδιο των επενδύσεων αλλά ως απαραίτητο συστατικό μιας βιώσιμης ανάπτυξης.
 

• Ένα από τα πλέον σοβαρά προβλήματα είναι επίσης η μη έγκαιρη έκδοση Π.Υ.Σ. για την πρόσληψη προσωπικού στα έργα που εκτελούνται με Προγραμματικές Συμβάσεις ή με χρηματοδότηση από Εθνικούς Πόρους ή ακόμη σε έργα τρίτων. Οι Π.Υ.Σ. εκδίδονται με μεγάλη καθυστέρηση και με περικοπές στο αιτούμενο προσωπικό, ακόμη και όταν υπάρχει η απαραίτητη χρηματοδότηση, με αποτέλεσμα τη μη δυνατότητα απορρόφησης κονδυλίων και εκτέλεσης έργων εντός του εκάστοτε οικονομικού έτους (ακόμα και για περιπτώσεις ιδιαίτερα κρίσιμες όπως έργα σε σεισμόπληκτα μνημεία), μεγάλες καθυστερήσεις στη λειτουργία αρχαιολογικών χώρων, αδυναμία ολοκλήρωσης σωστικών ανασκαφών που χρονίζουν σε οικόπεδα ιδιωτών και γενικότερα δυσλειτουργία των Υπηρεσιών. Ο Σ.Ε.Α ζητά την έγκαιρη κατάρτιση των καταλόγων του απαιτούμενου προσωπικού ορισμένου χρόνου για κάθε έτος, την έγκαιρη  προώθηση των Π.Υ.Σ.,  καθώς και τη μη περικοπή των απαραίτητων προσλήψεων όλων των ειδικοτήτων, την στιγμή μάλιστα που οι ελλείψεις σε μόνιμο προσωπικό αποτελούν τροχοπέδη στην εκτέλεση των έργων.

 

• Αναδεικνύεται η ανάγκη χρηματοδότησης και υποστήριξης των Υπηρεσιών του ΥΠ.ΠΟ.Α  για την παραγωγή ή ανάθεση μελετών επί μνημείων με την αναγκαία αναπροσαρμογή του θεσμικού πλαισίου προκειμένου να αρθούν τα όποια εμπόδια. Παράλληλα χρειάζεται επικαιροποίηση και αναπροσαρμογή των διατάξεων του Ν. 4212/2016 στις ανάγκες των έργων αυτεπιστασίας.  

 

5. Προσλήψεις προσωπικού και ενίσχυση των Υπηρεσιακών Μονάδων του ΥΠΠΟΑ

 
Η απουσία νέων προσλήψεων -πλην των λίγων προσλήψεων αρχαιολόγων, φυλάκων και διοικητικού προσωπικού, οι οποίες πρέπει να ολοκληρωθούν άμεσα και οι συνάδελφοι να αναλάβουν υπηρεσία το συντομότερο δυνατό- ως αποτέλεσμα της εφαρμογής των Μνημονίων, οδήγησε στην περαιτέρω μείωση του μόνιμου και αορίστου χρόνου προσωπικού στο ΥΠ.ΠΟ.Α.
Παρατηρούνται πλέον καίριες ελλείψεις σε ειδικότητες και προσωπικό σε αρκετές Υπηρεσίες γεγονός που οδηγεί όχι μόνο στην άνιση συσσώρευση φόρτου εργασίας αλλά υπονομεύει στην πράξη την διαχειριστική επάρκεια πολλών Υπηρεσιών, καθώς εκτός των αρχαιολόγων παρατηρούνται ελλείψεις σε μηχανικούς, λογιστές, συντηρητές κ.α.
 
Απαιτείται η λεπτομερής και επίκαιρη καταγραφή των αναγκών σε προσωπικό, κλάδους και ειδικότητες και η άμεση αλλά και μακρόπνοη κατάρτιση σχεδίου κάλυψης αυτών των αναγκών τόσο μέσω της κινητικότητας και των μετατάξεων όσο και μέσο νέων προσλήψεων που θα γίνονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα με διαφανή και αδιάβλητο τρόπο, μέσω ΑΣΕΠ.
 
Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού πρέπει επίσης να ενταχθεί στην Κινητικότητα προκειμένου να μπορεί να δεχτεί εργαζόμενους συναφών ειδικοτήτων από το υπόλοιπο δημόσιο και τους Ο.Τ.Α.
Παράλληλα απαιτείται η ενίσχυση των υποδομών (γραφεία, αποθήκες αρχαιοτήτων κλπ) και ο εκσυγχρονισμός των εγκαταστάσεων των Υπηρεσιών
 
Σε πολλές Περιφερειακές Υπηρεσίες, όπου άλλοτε προχωρούσε απρόσκοπτα το έργο των σωστικών ανασκαφών, παρατηρείται παντελής αδυναμία διεκπεραίωσης ανασκαφών που εκκρεμούν εδώ και πολλά χρόνια, λόγω της δραματικής μείωσης του προσωπικού, των απαραίτητων τεχνιτών ανασκαφής, έλλειψης σχεδιαστών και τοπογράφων μηχανικών, σταδιακής μείωσης συντηρητών και τεχνικού προσωπικού γενικότερα. Η αντιμετώπιση των σωστικών ανασκαφών με έξοδα του ιδιώτη, για έργα μικρότερου προϋπολογισμού από αυτό που ορίζει ο Ν. 3028/ 2002, άρθρο 37, παράγρ.6, ο οποίος καλείται συχνά να καταβάλλει την αμοιβή όλου του προσωπικού της ανασκαφής, δεν πρέπει να συνεχισθεί.  Η τακτική αυτή, που τείνει να γίνει κανόνας, έχει δημιουργήσει πολλά εμπόδια στη διαδικασία της ανασκαφής και τις δυνατότητες οικοδόμησης ή μη στις περιπτώσεις που έρχονται στο φως σημαντικές αρχαιότητες, ενώ καθυστερεί σε μεγάλο βαθμό την εξυπηρέτηση ασθενέστερων οικονομικά πολιτών που αδυνατούν να καταβάλουν τα έξοδα ανασκαφής στα ακίνητά τους. Προτείνεται να επανέλθει η δυνατότητα έγκαιρης πρόσληψης έκτακτου προσωπικού με συμβάσεις ορισμένου χρόνου, με εξασφάλιση χρηματοδότησης και έγκαιρη έκδοση ΠΥΣ προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες αυτές.  Θα ήταν ευχής έργον η επιστροφή στην χρηματοδότηση αυτών των ανασκαφών από την Υπηρεσία, με σειρά προτεραιότητας, όπως συνέβαινε στο παρελθόν.
 

6. Υπουργείο Πολιτισμού και ΕΣΠΑ

 
Είναι γνωστή η προσφορά της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, από τη βάση έως και τα ανώτερα στελέχη της ιεραρχίας, στην απορρόφηση των κονδυλίων του ΕΣΠΑ, και παράλληλα –μέσω αυτών– στη διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης και της συλλογικής συνείδησης. καθ’ όλη τη διάρκεια της δύσκολης συγκυρίας που διανύουμε.
 
Η Αρχαιολογική Υπηρεσία υλοποιεί επί δεκαετίες πλέον στα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (Β΄ και Γ΄ ΚΠΣ, ΕΣΠΑ 2007-2013, ΕΣΠΑ 2014-2020) ένα τεράστιο έργο αποκατάστασης, συντήρησης, προστασίας, οργάνωσης, ανάδειξης και προβολής μνημείων, χώρων και αρχαιολογικών μουσείων. Με την επιτυχημένη μέθοδο της αυτεπιστασίας, οι Εφορείες Αρχαιοτήτων εκτελούν συγχρηματοδοτούμενα έργα, που διακρίνονται για την υψηλή ποιότητα και τον υποδειγματικό τρόπο εκτέλεσής τους και τα οποία προσφέρουν απασχόληση σε χιλιάδες εργαζόμενους σε ολόκληρη την επικράτεια, ακόμη και σε απομακρυσμένες, παραμεθόριες και δυσπρόσιτες περιοχές.
 
Στο ΕΣΠΑ 2014-2020, παρά την απουσία εκχωρήσεων προς το ΥΠ.ΠΟ. από άλλα Επιχειρησιακά Προγράμματα, οι Υπηρεσίες της Γ.Δ.Α.Π.Κ. εκτελούν 125 έργα, με συνολικό προϋπολογισμό 166 εκ. €, δαπάνες 33 εκ. € και ποσοστό απορρόφησης περίπου 32% επί των νομικών δεσμεύσεων, ποσοστό πολύ μεγαλύτερο από τον μέσο όρο άλλων Τομέων της δημόσιας πολιτικής.
 
 Στο αμέσως επόμενο διάστημα, προβλέπεται να ενταχθούν και αρκετά ερευνητικά και ψηφιακά έργα, τα ερευνητικά, μάλιστα, για πρώτη φορά, αφού πλέον σε Νόμο (Ν. 4386/2016) οι Υπηρεσίες του ΥΠ.ΠΟ.Α  συμπεριελήφθησαν στους φορείς που διεξάγουν επιστημονική έρευνα και μπορούν να λάβουν χρηματοδότηση ειδικά για τέτοιες δράσεις.
 
Οι συνάδελφοί μας σε όλη την χώρα, παρά την υποστελέχωση των Υπηρεσιών τους  και την όλο και πιο βαριά, από διαχειριστική άποψη, διαδικασία, με σειρά τροποποιήσεις του Ν. 4412/2016 και υποχρεώσεις μέσω ηλεκτρονικών πλατφορμών με πλήθος δυσλειτουργίες (e-ΠΔΕ, ΚΗΜΔΗΣ, ΕΣΗΔΗΣ, ΠΣΚΕ κ.τ.ο), παρά την υπερεργασία και τη μείζονα επιβάρυνση των καθηκόντων τους, δίνουν τον καλύτερο εαυτό τους στην σύλληψη, ωρίμανση και υλοποίηση των έργων προστασίας και ανάδειξης, παράλληλα με την εκτέλεση σωστικών ανασκαφών σε πλήθος δημόσιων τεχνικών έργων τρίτων, που επίσης συγχρηματοδοτούνται. Η αταλάντευτη υποστήριξη της αρχαιολογικής αυτεπιστασίας, άρα της νόμιμης και ορθής υλοποίησης όλων των ανωτέρω αποτελούν το αυτονόητο εκ μέρους της νέας πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού.
Στο πλαίσιο της τρέχουσας Προγραμματικής Περιόδου, ΕΣΠΑ 2014-2020, ελήφθησαν σημαντικές νομοθετικές πρωτοβουλίες ενίσχυσης και θεσμικής θωράκισης του αρχαιολογικού έργου, όπως:
•      η προσθήκη στο άρθρο 10 του Ν. 3028/2002 «Για την Προστασία των Αρχαιοτήτων της Πολιτιστικής Κληρονομιάς» με τον νόμο Ν.4355/2015, άρθρο 11, το οποίο προβλέπει  τη σύμφωνη γνώμη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για την υλοποίηση έργων σε κηρυγμένα μνημεία, από τρίτους φορείς εκτός των Υπηρεσιών του ΥΠ.ΠΟ.Α.,
•      η αναγνώριση της αρχαιολογικής αυτεπιστασίας ως τρόπου εκτέλεσης αρχαιολογικού έργου στο πλαίσιο του Ν. 4412/2016 «Δημόσιες συμβάσεις έργων, προμηθειών και υπηρεσιών», άρθρο 177,
•      η αναγνώριση του ερευνητικού έργου των Υπηρεσιών του ΥΠ.ΠΟ.Α , που αναφέρθηκε και παραπάνω, οι οποίες σύμφωνα με το άρθρο 3 του Ν.4386/2016 «Ρυθμίσεις για την Έρευνα και άλλες διατάξεις» συμπεριλαμβάνονται στους φορείς που διεξάγουν επιστημονική έρευνα για την οποία δύνανται να χρηματοδοτηθούν,
•      η έκδοση του νέου ΠΔ 24/2019  (ΦΕΚ 39/Α/4.3.2019) «Μελέτη και εκτέλεση αρχαιολογικών έργων».
 

7. Υπουργείο Πολιτισμού και νέα προγραμματική περίοδος (ΕΣΠΑ 2021-2027).

 
Ο Πολιτισμός, ακόμα και σε επίπεδο Διαρθρωτικών Ταμείων, όπως απέδειξαν οι δράσεις που χρηματοδοτήθηκαν στις προηγούμενες Προγραμματικές Περιόδους, δεν είναι μονοδιάστατος, ώστε να σχετίζεται μόνο με την ελκυστικότητα των Περιφερειών (Στόχος 5), αλλά αντίθετα διατρέχει οριζόντια το σύνολο σχεδόν των Τομέων άσκησης πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης:
•      Στόχος 1: ανάπτυξη, έρευνα & καινοτομία, επιχειρηματικότητα-Πολιτιστικές & Δημιουργικές Βιομηχανίες (κινηματογράφος, βιβλίο, design κ.λ.π.),
•      Στόχος 2: προστασία, ανάπτυξη και προβολή φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος (ενδεικτικά: ψηφιακή προβολή με την χρήση ΤΠΕ, ενεργειακή αναβάθμιση μουσείων και πολιτιστικών κτηρίων,  προστασία και πρόληψη κινδύνων από φυσικές καταστροφές σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία, κ.λ.π.),
•      Στόχος 4: κοινωνική συνοχή και ενσωμάτωση, μεταναστευτική / προσφυγική κρίση και διαπολιτισμική εκπαίδευση,  πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και πολιτιστική κληρονομιά/Σύγχρονος Πολιτισμός, προώθηση δια βίου μάθησης/εκπαίδευση πολυάριθμου εργατοτεχνικού προσωπικού σε αρχαιολογικά/αναστηλωτικά έργα,
•      Στόχος 5: εδώ, πλην των ΟΧΕ στις Περιφέρειες, περιλαμβάνεται ακόμα και ο τομέας της ασφάλειας, με την παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων μέσω της Ελλάδας από εμπόλεμες ζώνες στην ευρύτερη περιοχή.
 
Κύριο ζητούμενο αποτελεί, λοιπόν, η αναφορά του τομέα του Πολιτισμού στον νέο Ευρωπαϊκό Κανονισμό, στους 4 από τους 5 Στόχους Πολιτικής, και αυτό θα πρέπει να διεκδικήσει η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου από κοινού με τα άλλα κράτη-μέλη που διαθέτουν πλούσια πολιτιστική κληρονομιά.
 
Επίσης, λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, και στοχεύοντας στο βέλτιστο σχεδιασμό της αρχιτεκτονικής του ΕΣΠΑ 2021-2027, ώστε να αποφευχθούν καθυστερήσεις και απώλεια πόρων, κρίνεται σκόπιμη η δημιουργία διακριτού Επιχειρησιακού Προγράμματος ή έστω Υποπρογράμματος, για τον Πολιτισμό, μαζί με το Περιβάλλον ή τον Τουρισμό. Μόνον εάν αυτό δεν καταστεί δυνατόν, θα πρέπει να προβλεφθεί η δυνατότητα εκχωρήσεων στο ΥΠ.ΠΟ.Α  από Τομεακά ή/και Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα, όπως έγινε με μεγάλη επιτυχία στο ΕΣΠΑ 2007-2013.

8. Οικονομικά αιτήματα μελών του Σ.Ε.Α. και ειδικό βαθμολόγιο μισθολόγιο

Στον ευαίσθητο χώρο της πολιτιστικής κληρονομιάς οι αμοιβές, εδώ και πολλά χρόνια, δεν εναρμονίζονταν ούτε με το παραγόμενο έργο, ούτε με τα αντικειμενικά προσόντα. Με τις οριζόντιες περικοπές και το ενιαίο μισθολόγιο-βαθμολόγιο, οι αμοιβές μας πλέον δεν ανταποκρίνονται καν στο κόστος ζωής, ούτε πολύ περισσότερο στο παραγόμενο έργο και την υπερπροσπάθεια που καταβάλουν οι αρχαιολόγοι και συναφείς ειδικότητες στην εκτέλεση του έργου της Α.Υ.
Στο πλαίσιο αυτό η Γενική Συνέλευση Σ.Ε.Α. τον Απρίλιο 2019 αποφάσισε την έναρξη διαλόγου με την Πολιτική Ηγεσία για την διερεύνηση της δυνατότητας δημιουργίας ειδικού βαθμολογίου-μισθολογίου για τους αρχαιολόγους και τις συναφείς ειδικότητες μέσα από τη συγκρότηση ομάδας εργασίας με συμμετοχή εκπροσώπου του ΣΕΑ για την κατάρτιση ειδικού βαθμολογία σε εφαρμογή του σχετικού νομοθετήματος.
Επιπλέον, ο Σ.Ε.Α έχοντας επίγνωση του ευρύτερου δημοσιονομικού περιβάλλοντος θέτει υπόψη σας τα παρακάτω αιτήματα:

• Τακτική λειτουργία των Υπηρεσιαξών συμβουλίων και εΕπίσπευση της διαδικασίας αναγνώρισης προϋπηρεσίας όλων των συναδέλφων, σε ιδιώτες, ιδιωτικά έργα ή άλλους φορείς εποπτευόμενους από το ΥΠ.ΠΟ.Α προκειμένου να υπάρχει ισότιμη βαθμολογική και υπηρεσιακή εξέλιξη για όλους τους εργαζόμενους.

• Ανάληψη νομοθετικής πρωτοβουλίας προκειμένου η παραπάνω προϋπηρεσία να αναγνωρίζεται και για τη μισθολογική εξέλιξη.
• Καταβολή της νόμιμης αμοιβής για τις υπερωρίες που πραγματοποιούν οι συνάδελφοι σε όλη τη χώρα (για λειτουργία Συμβουλίων, υλοποίηση των έργων ΕΣΠΑ καθώς και των ιδιωτικών έργων, λειτουργία μουσείων και εκθέσεων, εκπαιδευτικά προγράμματα, καταπολέμηση της αρχαιοκαπηλίας, ασφάλεια των αρχαιοτήτων κλπ.), είτε τα απογεύματα, είτε το Σάββατο και την Κυριακή, σύμφωνα με το άρθρο 20 του Ν. 4024/2011, αλλά και με τη δυνατότητα που δίνεται πλέον μέσω της ΥΠΑΣΥΔ για τα έργα ΕΣΠΑ.
• Αναγνώριση του κλάδου των αρχαιολόγων ως έναν από αυτούς που εργάζεται σε συνθήκες επικίνδυνες και ανθυγιεινές, σύμφωνα με το άρθρο 15 του Ν. 4024/2011, κατά την εκτέλεση των αρχαιολογικών έργων και των ανασκαφών, όπως έγινε (με Υπουργική Απόφαση τον Μάιο του 2012) και για άλλους κλάδους που απασχολούνται σε ανασκαφές και εργασίες στην ύπαιθρο. Επισημαίνεται ότι η μη καταβολή του σχετικού επιδόματος στον κλάδο των ΠΕ Αρχαιολόγων συνεπάγεται μη καταβολή του στους έκτακτους συναδέλφους που απασχολούνται σε ανασκαφές σε ιδιωτικά έργα, σε Μεγάλα Έργα και σε έργα ΕΣΠΑ.
• Έκδοση της ΚΥΑ για την αύξηση των ημερών εκτός έδρας μετακίνησης από 60 σε 100 για τις νησιωτικές Υπηρεσίες και το Άγιο Όρος και σε 80 για τα συγχρηματοδοτούμενα έργα, κατ΄ εφαρμογήν του άρθρου 9 του Κεφαλαίου Δ, του Ν. 4598/2019 «Ίδρυση παιδικού σταθμού στο Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, ρύθμιση θεμάτων του Ταμείου Αλληλοβοήθειας Υπαλλήλων Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, κατάργηση του Οργανισμού Ανέγερσης Νέου Μουσείου Ακρόπολης και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ/ τ. Α΄/36/1.3.2019).
• Μείωση του ανώτατου ορίου χιλιομετρικών αποστάσεων για την καταβολή ημερήσιας μετακίνησης, όπως διατυπώνεται στο Ν. 4336/15, για τους αρχαιολόγους και λοιπούς υπαλλήλους του ΥΠ.ΠΟ.Α , καθώς η μετάβαση γίνεται σε απομακρυσμένες, εκτός εθνικού οδικού δικτύου περιοχές και δεν αφορά σε βραχυχρόνια επίσκεψη αλλά ολοήμερη εργασία. Επέκταση της αποζημίωσης για παραμονή εκτός έδρας και σε ημέρες αργιών ή Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή, όταν η μετακίνηση γίνεται για σοβαρούς υπηρεσιακούς λόγους, ιδίως σε νησιωτικές και απομακρυσμένες περιοχές.
• Ειδικά για τις νησιωτικές Περιφερειακές Υπηρεσίες, επαναφέρουμε την πρότασή μας να γίνει ειδική συμφωνία με το Υπουργείο Ναυτιλίας και τις πλοιοκτήτριες εταιρείες για να ταξιδεύουν οι αρχαιολόγοι δωρεάν για την πραγματοποίηση αυτοψιών. Τέλος, με τη συνδρομή της ΕΔΕΠΟΛ, τα οδοιπορικά των συναδέλφων για την επίβλεψη των συγχρηματοδοτούμενων να συνεχίσουν να πληρώνονται από τους προϋπολογισμούς των έργων χωρίς να προσμετρώνται στις επιτρεπόμενες ημέρες εκτός έδρας.

 

9. Εξέλιξη σε θέση ευθύνης

 
Η πάγια θέση του Σ.Ε.Α. είναι η επιλογή προϊσταμένων με διαδικασία κρίσεων και όχι η τοποθέτηση με Υπουργική Απόφαση, πρακτική που -δυστυχώς- έχει ακολουθηθεί όλα τα προηγούμενα χρόνια. Θεωρούμε ότι είναι αναγκαίο να επισπευσθεί η διαδικασία των κρίσεων για τη στελέχωση των Διευθύνσεων, ώστε να προχωρήσει άμεσα και η διαδικασία κρίσεων για την στελέχωση των Τμημάτων. Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων έχει εκφράσει μια σειρά από αντιρρήσεις για το Ν. 4369/2016, ιδίως ως προς την αυξημένη μοριοδότηση της συνέντευξης και τη μη συμπερίληψη ειδικών κριτηρίων που αντιστοιχούν στο ειδικό έργο του κλάδου των αρχαιολόγων. Με την προκήρυξη για τις θέσεις Προϊστάμενων που αναρτήθηκε τον Αύγουστο του 2018 προέκυψαν νέα προβλήματα, που αφορούσαν τον άδικο αποκλεισμό συναδέλφων λόγω πιστοποίησης του επιπέδου γνώσης της ξένης γλώσσας. Παράλληλα προκύπτουν εύλογες ανησυχίες για το ανεφάρμοστο του νόμου, όπως τροποποιήθηκε, ειδικά στην περίπτωση της επιλογής Διευθυντών στην Γ.Δ.Α.Π.Κ. εφόσον με την κατάρτιση πίνακα μοριοδότησης ανά Διεύθυνση και τις 7 συνεντεύξεις ανά θέση ευθύνης, η διαδικασία κρίσεων θα μετατραπεί σε μια ατέρμονη διαδικασία (500 περίπου συνεντεύξεων) που κινδυνεύει να μην ολοκληρωθεί ποτέ. Επιπλέον, με την σύντομη λίστα των 7 πρώτων σε μόρια τυπικών προσόντων (π.χ. πτυχίων και προϋπηρεσίας) υποψηφίων (ανά θέση ευθύνης), από την οποία αποκλειστικά επιλέγεται ο επικρατέστερος, αποκλείεται από την διαδικασία μεγάλος αριθμός συναδέλφων με σημαντική προσφορά στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και γι’ αυτό με πολλά ειδικά προσόντα (π.χ. δημοσιεύσεις, ερευνητικά προγράμματα, έργα επί μνημείων, κ.α.). Επισημαίνουμε ότι η Γ.Δ.Α.Π.Κ. αποτελεί την Γενική Διεύθυνση με τις περισσότερες Διευθύνσεις σε όλο το ελληνικό δημόσιο! Εξίσου ανεφάρμοστη στην πράξη θα καταστεί η ίδια διαδικασία στις κρίσεις Προϊσταμένων Τμημάτων. Ο ΣΕΑ επιθυμεί την επίσπευση της διαδικασίας επιλογής προϊσταμένων επιπέδου Διεύθυνσης, με όρους και προϋποθέσεις που δεν θα αποκλείουν συναδέλφους και ταυτόχρονα θα καθιστούν την προκήρυξη λειτουργική και εφαρμόσιμη.
 
 

10. Ζητήματα δημοκρατικής λειτουργίας των Υπηρεσιών της Γ.Δ.Α.Π.Κ.

 
Το Δ.Σ. του Σ.Ε.Α. ευρισκόμενο πάντα σε διάλογο με τα μέλη του, έχει παρατηρήσει ότι αυξάνονται τα τελευταία χρόνια φαινόμενα αυταρχικής συμπεριφοράς από την πλευρά προϊσταμένων, τα οποία λαμβάνουν διαφορετικές εκφάνσεις ανά Υπηρεσία, όπως: απαξιωτική συμπεριφορά, λεκτική βία, άνιση αντιμετώπιση και στοχοποίηση εργαζομένων, εμπόδια στην διεξαγωγή έρευνας, μη διευκόλυνση πρόσβασης σε υλικό μελέτης, μη διαβίβαση αιτημάτων για επιδημία, μη ενεργοποίηση διαδικασιών όπως οι ολομέλειες, άνιση κατανομή ευθυνών, ακόμη και μη ανάθεση καθηκόντων σε προϊσταμένους τμημάτων κ.α. Για το ζήτημα αυτό ο Σ.Ε.Α. έχει παρέμβει δημόσια με ανακοινώσεις του. Ζητά όμως από την αρμόδια Γενική Διεύθυνση να προβεί, κατά περίπτωση, στις απαραίτητες διοικητικές ενέργειες προκειμένου να διασφαλιστεί το δημοκρατικό κλίμα και η χρηστή διοίκηση σε όλες τις Υπηρεσίες. Στο πλαίσιο εκδημοκρατισμού της Α.Υ. και της καταπολέμησης των κρουσμάτων αυταρχισμού, ο Σ.Ε.Α. συνεχίζει να ζητά την ολοκλήρωση και την έκδοση πορισμάτων των Ε.Δ.Ε. που εκκρεμούν για την αποκατάσταση τυχόν αδικιών ή και την απόδοση διοικητικής δικαιοσύνης.
 

11. Ενίσχυση του ερευνητικού-επιστημονικού ρόλου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας

 
Αναμφίβολα η Αρχαιολογική Υπηρεσία, χάρη στην πληθώρα των σωστικών ανασκαφών που διενεργεί, τα μουσεία, τις συλλογές και αρχαιολογικές αποθήκες που επιβλέπει, τις παρεμβάσεις, αναστηλώσεις, αναδείξεις μνημείων που εκτελεί, αποτελεί έναν ερευνητικό γίγαντα σε κάθε τομέα του αρχαίου, βυζαντινού και νεότερου πολιτισμού. Ωστόσο, οι πιέσεις από την αυξανόμενη γραφειοκρατία στην εκτέλεση έργων, αλλά και τη διοικητική διαδικασία, την έλλειψη γραμματειακής υποστήριξης, την έλλειψη προσωπικού και τον αυξημένο όγκο εργασιών αδειοδοτήσεων και ελέγχων στα αυξανόμενα σε αριθμό ιδιωτικά έργα,  σε συνδυασμό με την πενιχρή χρηματοδότηση των συστηματικών ερευνών ή της προετοιμασίας και έκδοσης επιστημονικών δημοσιεύσεων, έχει θέσει την ερευνητική εργασία, αλλά και την δημοσίευση των αρχαιολογικών πορισμάτων στο περιθώριο. Απαιτούνται δράσεις και πρωτοβουλίες ενίσχυσης των δομών που θα υποστηρίζουν το επιστημονικό έργο των αρχαιολόγων, καθώς και τις συνεργασίες τους με συναφείς ειδικότητες.
 
 

12. Δράσεις προβολής της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.

 
Έως σήμερα για το έργο της προβολής των χώρων, των μουσείων και των έργων που έχουν εκτελεστεί επί μνημείων αναλαμβάνουν πρωτοβουλία οι κατά τόπους Υπηρεσίες. Τα τελευταία έτη έχουν πραγματοποιηθεί επιτυχημένες δράσεις προβολής όπως η Πανσέληνος του Αυγούστου, δράσεις της ΔΑΜΕΕΠ όπως οι Πράσινες Πολιτιστικές Διαδρομές, το Περιβάλλον και Πολιτισμός, η Νύχτα Μουσείων κ.ο.κ. Εκτός των δράσεων αυτών, οι οποίες υλοποιούνται συχνά με την εθελοντική προσφορά των συναδέλφων, απαιτείται η ενίσχυση των Υπηρεσιών με κονδύλια και προσωπικό προκειμένου να εκτελούν σε όλη τη διάρκεια του έτους εκπαιδευτικά προγράμματα και δράσεις προβολής σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους. Απαιτείται, επίσης, ο σχεδιασμός ενός μόνιμου κεντρικού μηχανισμού διαρκούς προβολής των δημόσιων μουσείων και αρχαιολογικών χώρων, αντί να ανατίθεται η συγκεκριμένη πρωτοβουλία μόνον στην κρίση και στους υποκειμενικούς χειρισμούς των επαγγελματιών του Τουρισμού.
 
 

13. Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων

 
Το ΔΣ του ΣΕΑ αναμένει ακόμη την υλοποίηση των δεσμεύσεων των προηγούμενων πολιτικών ηγεσιών για δημοσιοποίηση σχεδίου οργανισμού του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων και τη σχετική διαβούλευση με τους θεσμικούς συνομιλητές εντός του ΥΠ.ΠΟ.Α. Είναι περισσότερο από απαραίτητη η σύνταξη και ενεργοποίηση ενός νέου Οργανισμού που θα εκσυγχρονίσει την απαρχαιωμένη λειτουργία του ΤΑΠΑ, θα διασφαλίσει και θα επαυξήσει τα έσοδα από τη λειτουργία των αρχαιολογικών χώρων, μουσείων και μνημείων και από προσωρινές παραχωρήσεις χρήσης, θα υποστηρίξει το επιστημονικό-εκδοτικό έργο της Α.Υ. Αντικειμενικός στόχος είναι η αναθέσμιση του ΤΑΠΑ και η συγκρότησή του σε έναν σύγχρονο διαχειριστικό μηχανισμό που θα προασπίζει τα δημόσια έσοδα και θα ενθαρρύνει την επιχειρησιακή επάρκεια των Υπηρεσιών του Πολιτισμού. Κυρίως, όμως, θα αναδιανείμει τα έσοδα στις Υπηρεσίες ανά την Επικράτεια με τρόπο τέτοιο, ώστε η λειτουργία των Υπηρεσιών του ΥΠ.ΠΟ.Α  να είναι απρόσκοπτη για να συνεχίζουν να παρέχουν τις πάσης φύσεως υπηρεσίες τους ως δημόσιο κοινωνικό αγαθό.
 
Διαμαρτυρόμαστε, επίσης, για το απαράδεκτο παράδοξο των τελευταίων ετών με το σύνολο της τακτικής επιχορήγησης από το ΤΑΠΑ προς το ΥΠ.ΠΟ.Α  -που προέρχεται από τα έσοδα των αρχαιολογικών χώρων και μουσείων- να καταλήγει ως αδιάθετο ποσό στο Γενικό Λογιστήριο του Κράτους, αντί να αξιοποιείται για τις ανάγκες του Υπουργείου!
 

14. Προβλέψεις του νέου Ποινικού Κώδικα σχετικά με την προστασία των αρχαιοτήτων

 
Σε συνέχεια των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης και με δεδομένο ότι κατά τις δηλώσεις αυτές υπήρξε δέσμευση για αναθεώρηση άρθρων του νέου ποινικού κώδικα (Ν. 4619/2019, ΦΕΚ 95/Α/11.6.2019), ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων επισημαίνει ότι στα προς τροποποίηση άρθρα θα πρέπει να περιληφθεί και το άρθρο 463, το οποίο προβλέπει επιεικέστερες ποινές για αδικήματα που τιμωρούνται βάσει ειδικών νόμων και επηρεάζει άμεσα τις αντίστοιχες ποινικές διατάξεις του Ν. 3028/2002 «Για την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς» και θεωρεί υποχρέωσή του να υπενθυμίσει τις απόψεις του επί του θέματος, όπως είχαν αναρτηθεί στη διαβούλευση του νόμου.
 
Το συγκεκριμένο άρθρο προβλέπει μείωση ποινών για αδικήματα, όπως η κλοπή μνημείων (Ν. 3028/2002, άρ. 53), η υπεξαίρεση μνημείων (Ν. 3028/2002, άρ. 54), η αποδοχή και διάθεση μνημείων που αποτελούν προϊόντα εγκλήματος (Ν. 3028/2002, άρ. 55),  η φθορά μνημείου (Ν. 3028/2002,άρ. 56), η παράνομη ανασκαφή ή άλλη αρχαιολογική έρευνα (Ν. 3028/2002, άρ 61), η παράνομη εξαγωγή πολιτιστικών αγαθών(Ν. 3028/2002, άρ.63). Αν και κατά τη ψήφιση του νόμου, προβλέφθηκε ότι τα παραπάνω αδικήματα διατηρούν τον κακουργηματικό χαρακτήρα τους, η μείωση των προβλεπόμενων ποινών αποτελεί, τόσο σε επίπεδο πραγματικού όσο και σημασιολογικού, απαράδεκτη υποχώρηση στον αγώνα υπεράσπισης του αρχαιολογικού πλούτου της χώρας. Υπογραμμίζουμε ότι η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί συνταγματική υποχρέωση και η υπονόμευσή της αντισυνταγματική ενέργεια. Με τις νέες αυτές νομοθετικές ρυθμίσεις υποβαθμίζεται η σημασία των αδικημάτων και κατά συνέπεια και η αξία των αγαθών τα οποία πλήττονται, δημιουργώντας αντίστοιχες εντυπώσεις στη συνείδηση των πολιτών. Αγνοώντας τις διαστάσεις του οργανωμένου εγκλήματος περί τις αρχαιότητες και τη θέση που αυτό έχει στον διεθνή χώρο, υσχεραίνονται οι προσπάθειες πάταξης της αρχαιοκαπηλίας και των λαθρανασκαφών, όπως και της προστασίας των μνημείων από αυθαίρετες επεμβάσεις και καταστροφές. Παράλληλα αποδυναμώνεται η θέση της χώρας στον διεθνή χώρο, αφού τροποποιείται, επί το δυσμενέστερο, το πνεύμα και το καθορισμένο πλαίσιο προστασίας βάσει του οποίου συμμετέχει η χώρα σε διεθνείς συμβάσεις για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς (ενδεικτικά: Κατάλογος Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς UNESCO, Συμβάσεις για την προστασία από την παράνομη διακίνηση πολιτιστικών αγαθών Παρίσι 1970, Ρώμη 1995), ενώ υπονομεύονται εκ των έσω αιτήματα εθνικού χαρακτήρα για επαναπατρισμό αρχαιοτήτων.
 
Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων εκφράζει ιδιαίτερα την ανησυχία του ότι η συγκεκριμένη διάταξη θα οδηγήσει τελικά στην ατιμωρησία των δραστών. Με δεδομένο, μάλιστα, ότι πρόκειται για ευμενέστερη διάταξη έναντι της προηγούμενης ισχύουσας, οδηγεί λόγω του άρθρου 2 Π.Κ στην παραγραφή ακόμα και των τελεσθέντων αδικημάτων, τα οποία δεν έχουν αμετακλήτως εκδικαστεί.