ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΩΝ
Ερμού 136, 10553 Αθήνα. Τηλ-Fax.: 2103252214, E-mail:archaeol@otenet.gr, www.sea.org.gr
Αθήνα, 30/7/2018
Αρ. Πρωτ: 176
Προς: 1. Υπουργό Πολιτισμού
κ. Λυδία Κονιόρδου
2. Υφυπουργό Πολιτισμού
κ. Κωνσταντίνο Στρατή
3. Γ. Γραμματέα ΥΠΠΟΑ
κ. Μαρία Ανδρεαδάκη - Βλαζάκη
4. Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων
κ. Πολυξένη Αδάμ – Βελένη
5. Μέλη του ΣΕΑ
Απόψεις του ΣΕΑ για τις διαδικασίες φωτογραφήσεων, κινηματογραφήσεων,
χρήσεων απεικονίσεων μνημείων και καταβολής αντίστοιχων τελών
Η αυξανόμενη ζήτηση για την πραγματοποίηση φωτογραφήσεων και οπτικοακουστικών λήψεων στους αρχαιολογικούς χώρους και στα μνημεία για ποικίλους εμπορικούς σκοπούς, παράλληλα με την εμφάνιση νέων ψηφιακών μέσων που πωλούνται μέσω διαδικτύου, καθιστά σήμερα περισσότερο από ποτέ αναγκαία τη διαμόρφωση και εφαρμογή νέου θεσμικού πλαισίου που να εξασφαλίζει τους όρους και τις διαδικασίες φωτογραφήσεων, κινηματογραφήσεων, τις χρήσεις αυτών καθώς και την καταβολή των αντίστοιχων τελών.
Το τελευταίο μάλιστα διάστημα οι ανεξέλεγκτες πωλήσεις ποικιλόμορφων απεικονίσεων/αναπαραστάσεων αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και μουσείων, τις οποίες προμηθεύονται οι επισκέπτες σε διάφορες ψηφιακές μορφές για τις περιηγήσεις/ξεναγήσεις τους σε χώρους αυξημένης επισκεψιμότητας δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν επαρκώς από το ισχύον νομικό πλαίσιο. Η νέα αυτή τάση δεν διασφαλίζει την είσπραξη των τελών από τις εμπορικές χρήσεις διαφόρων μορφών ψηφιακών εφαρμογών πολιτιστικού υλικού που προέρχεται από τα μνημεία και χρησιμοποιείται ή πωλείται ανεξέλεγκτα στο διαδίκτυο και σε διάφορες ψηφιακές εφαρμογές, χωρίς καμία μέριμνα για την αξιοπιστία του περιεχομένου που διακινείται και για τη διαφύλαξη των δικαιωμάτων του Ελληνικού Δημοσίου επί των μνημείων.
Για την αντιμετώπιση της παραπάνω κατάστασης και την αποφυγή άνθησης μιας πρωτόγνωρης παραοικονομίας από τρίτους γύρω από τα μνημεία, με κίνδυνο μη απόδοσης εσόδων στο ΤΑΠΑ είναι απαραίτητη η θέσπιση ενός επικαιροποιημένου θεσμικού πλαισίου για τις κινηματογραφήσεις, με σαφείς όρους και διαδικασίες υποβολής των αιτημάτων για συγκεκριμένες περιόδους παραχώρησης μέσα στο έτος, με περιγραφή του επιτρεπόμενου εξοπλισμού, αναφορά του ανώτατου αριθμού μελών του συνεργείου και στοιχεία του σεναρίου, από τα οποία να αποδεικνύεται ότι δεν τίθενται σε κίνδυνο τα μνημεία και θα εξασφαλίζεται ο απαραίτητος σεβασμός στις αρχαιότητες και στους επισκέπτες. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη τα παρακάτω:
Το τελευταίο μάλιστα διάστημα οι ανεξέλεγκτες πωλήσεις ποικιλόμορφων απεικονίσεων/αναπαραστάσεων αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και μουσείων, τις οποίες προμηθεύονται οι επισκέπτες σε διάφορες ψηφιακές μορφές για τις περιηγήσεις/ξεναγήσεις τους σε χώρους αυξημένης επισκεψιμότητας δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν επαρκώς από το ισχύον νομικό πλαίσιο. Η νέα αυτή τάση δεν διασφαλίζει την είσπραξη των τελών από τις εμπορικές χρήσεις διαφόρων μορφών ψηφιακών εφαρμογών πολιτιστικού υλικού που προέρχεται από τα μνημεία και χρησιμοποιείται ή πωλείται ανεξέλεγκτα στο διαδίκτυο και σε διάφορες ψηφιακές εφαρμογές, χωρίς καμία μέριμνα για την αξιοπιστία του περιεχομένου που διακινείται και για τη διαφύλαξη των δικαιωμάτων του Ελληνικού Δημοσίου επί των μνημείων.
Για την αντιμετώπιση της παραπάνω κατάστασης και την αποφυγή άνθησης μιας πρωτόγνωρης παραοικονομίας από τρίτους γύρω από τα μνημεία, με κίνδυνο μη απόδοσης εσόδων στο ΤΑΠΑ είναι απαραίτητη η θέσπιση ενός επικαιροποιημένου θεσμικού πλαισίου για τις κινηματογραφήσεις, με σαφείς όρους και διαδικασίες υποβολής των αιτημάτων για συγκεκριμένες περιόδους παραχώρησης μέσα στο έτος, με περιγραφή του επιτρεπόμενου εξοπλισμού, αναφορά του ανώτατου αριθμού μελών του συνεργείου και στοιχεία του σεναρίου, από τα οποία να αποδεικνύεται ότι δεν τίθενται σε κίνδυνο τα μνημεία και θα εξασφαλίζεται ο απαραίτητος σεβασμός στις αρχαιότητες και στους επισκέπτες. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη τα παρακάτω:
- Επαναξιολόγηση της πολιτικής των τελών κινηματογράφησης, με διαφοροποίηση ανάλογα με το είδος της κινηματογράφησης (ταινία μυθοπλασίας ή ντοκιμαντέρ ή διαφημιστική ταινία), με μέριμνα για την ανάγκη στήριξης κινηματογραφικών παραγωγών αλλά και την ενθάρρυνση παραγωγών εγχώριων και ξένων ιστορικών ντοκιμαντέρ που προβάλλουν με ιστορική ακρίβεια τα μνημεία.
- Τα τέλη κινηματογράφησης πρέπει να είναι ανάλογα με τον συνολικό προϋπολογισμό της παραγωγής και άλλα στοιχεία, όπως οι χώρες διανομής, το μέσο προβολής (τηλεόραση, διαδίκτυο ή κινηματογράφος). Σχετικοί με την αδειοδότηση και τα τέλη όροι θα πρέπει να προβλεφθούν και στις περιπτώσεις ζωντανής μετάδοσης (livestreaming) στο διαδίκτυο.
- Καθορισμός εκ νέου της διαδικασίας για την αδειοδότηση φωτογράφησης και τρισδιάστατης σάρωσης αρχαιολογικών χώρων και μνημείων και καταβολή ανταποδοτικών τελών, ανάλογα π.χ. με τον τύπο των χρήσεων, όπου θα διαχωρίζονται με σαφήνεια οι εμπορικοί από τους εκπαιδευτικούς σκοπούς και ο απαιτούμενος εξοπλισμός (ερασιτεχνικός ή επαγγελματικός).
- Επαναξιολόγηση των τελών πρόσβασης και χρήσης του φωτογραφικού και οπτικοακουστικού υλικού που έχει ήδη εξασφαλιστεί κατόπιν αδειοδότησης ή ζητείται από τα αρχεία των Υπηρεσιών για εμπορικό, οικονομικό και διαφημιστικό σκοπό (ανάλογα με τη φυσιογνωμία του αιτήματος, τον αριθμό των εικόνων και τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους). Για τον σκοπό αυτό, απαιτείται παράλληλη διασφάλιση της εισπραξιμότητας των τελών μέσω της αναβάθμισης του εισπρακτικού μηχανισμού του ΤΑΠΑ και της χρήσης υλικού από νόμιμες ψηφιακές «τράπεζες», από τις οποίες ο χρήσης θα μπορεί να προμηθεύεται εικονογραφικό υλικό, αφού καταβάλει το σχετικό αντίτιμο στο ΤΑΠΑ.
- Θέσπιση ξεκάθαρου πλαισίου για το κόστος, τους περιορισμούς και τις διαδικασίες που απαιτούνται για την αδειοδότηση της εμπορικής ή μη χρήσης και διάδοσης από τρίτους, με κάθε μέσο και τρόπο, απεικονίσεων και οπτικοακουστικών λήψεων κινητών και ακίνητων μνημείων που ανήκουν στο Δημόσιο, ιδίως: στο διαδίκτυο, τα εσωτερικά δίκτυα του ΥΠΠΟΑ (ενδοδίκτυο), σε βάσεις δεδομένων και σε πάσης φύσεως ψηφιακές εφαρμογές, όπως είναι π.χ. η εμπορική χρήση του εν λόγω υλικού σε ηλεκτρονικούς ξεναγούς και σε διαδραστικές εφαρμογές τρισδιάστατης περιήγησης και εικονικής ή επαυξημένης πραγματικότητας (VR και AR) που αφορούν μνημεία αρμοδιότητας ΥΠΠΟΑ ή ο σχεδιασμός μέσω ΤΠΕ εικονικών χώρων και ψηφιακών μουσείων για την πρόσβαση στους οποίους καταβάλλεται αντίτιμο.
- Επικαιροποίηση των ρυθμίσεων για το κόστος και την αδειοδότηση που απαιτείται για την παραγωγή και διάδοση στο κοινό με εμπορικό, οικονομικό και διαφημιστικό σκοπό απεικονίσεων μνημείων, τόσο σε έντυπες και ηλεκτρονικές εκδόσεις, όσο και για την παραγωγή (αναλογική ή ψηφιακή) τρισδιάστατων μοντέλων, αντιγράφων μνημείων και προϊόντων τρισδιάστατης εκτύπωσης.
- Δεδομένης της ραγδαίας αύξησης και χρήσης των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνίας τον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς, είναι αναγκαίο πλέον να υιοθετηθούν αυστηρές ρυθμίσεις και σε ό,τι αφορά τις ψηφιακές εμπορικές φωτοθήκες και τις ψηφιακές πλατφόρμες διαμοιρασμού περιεχομένου τρίτων, που εκμεταλλεύονται εμπορικά και πωλούν ανεξέλεγκτα απεικονίσεις και οπτικοακουστικές λήψεις αρχαιολογικού περιεχομένου αρμοδιότητας του ΥΠΠΟΑ στο διαδίκτυο.
- Για την εφαρμογή των σχετικών διαδικασιών και την υιοθέτηση από τους ενδιαφερομένους μιας πολιτικής ορθής χρήσης, είναι απαραίτητη η διατήρηση και η ρητή αναφορά -και στο νέο κανονιστικό πλαίσιο- των κανόνων δημοσιότητας για την παραχώρηση των αδειών χρήσης και επανάχρησης του περιεχομένου του ΥΠΠΟΑ, το οποίο ουδέποτε εκχωρείται, με την αναγραφή των απαιτούμενων τίτλων (credits) και των δικαιωμάτων (copyrights) του ΥΠΠΟΑ επί των μνημείων, ενώ κάθε περίπτωση που απαιτεί ειδική ρύθμιση θα πρέπει να εξετάζεται από το αρμόδιο Συμβούλιο.
Τα παραπάνω τέλη πρέπει να οριστούν με σαφή και ενιαίο τρόπο, να είναι προσιτά ώστε να μην καθίσταται απαγορευτική η χρήση οπτικοακουστικού υλικού που προβάλλει τα μνημεία -πόσο μάλλον τη σύνδεσή τους με νέες τεχνολογίες- ενώ ταυτόχρονα πρέπει να καθορισθεί ειδικό νομικό πλαίσιο για την επιβολή κυρώσεων σε όσους αποφεύγουν την πληρωμή τελών, η οποία έως σήμερα επαφίεται στην καλή προαίρεση κάθε ενδιαφερόμενου.
Η δραματική μείωση των ανθρώπινων και υλικών πόρων του ΥΠΠΟΑ για την υποστήριξη αντιμετώπισης της νέας αυτής κατάστασης προϋποθέτει την ταυτόχρονη εξασφάλιση του απαραίτητου προσωπικού είτε με νέες προσλήψεις είτε με ρύθμιση αποζημίωσης για την υπερωριακή απασχόληση των εργαζομένων στους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία.
Ο Σ.Ε.Α. υπερασπίστηκε πάντα σθεναρά την ορθή επιστημονικά διαχείριση και την αξιοποίηση, μέσα από σαφείς και διαφανείς όρους και διαδικασίες, τόσο των αρχαιολογικών πόρων όσο και του πολύτιμου ψηφιακού πολιτιστικού αποθέματος του ΤΑΠΑ και των υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ, ώστε τα έσοδα που προκύπτουν από αυτό να επιστρέφουν στα μνημεία που αποτελούν πολύτιμους δημόσιους πόρους και κατ’ επέκταση σε όλους τους πολίτες, ως κοινωνικό αγαθό.
Θα πρέπει επομένως να υιοθετηθούν εύστοχες πολιτικές που θα συνδέουν τα μνημεία με την κοινωνία και τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία, διασφαλίζοντας παράλληλα, μέσω απλών και γρήγορων διαδικασιών, την είσπραξη των εσόδων από το ΤΑΠΑ, που θα πρέπει να εξελιχθεί σε έναν σύγχρονο κρατικό φορέα με έναν αποτελεσματικό μηχανισμό, που θα παράγει, θα ελέγχει, θα προασπίζεται και θα διαθέτει τα δημόσια έσοδα από τα τέλη χρήσεων και παραχωρήσεων υπέρ των αναγκών των μνημείων και της επιχειρησιακής επάρκειας των Υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο αποτελεί θεματοφύλακα για τη διαφύλαξη και προώθηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Η δραματική μείωση των ανθρώπινων και υλικών πόρων του ΥΠΠΟΑ για την υποστήριξη αντιμετώπισης της νέας αυτής κατάστασης προϋποθέτει την ταυτόχρονη εξασφάλιση του απαραίτητου προσωπικού είτε με νέες προσλήψεις είτε με ρύθμιση αποζημίωσης για την υπερωριακή απασχόληση των εργαζομένων στους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία.
Ο Σ.Ε.Α. υπερασπίστηκε πάντα σθεναρά την ορθή επιστημονικά διαχείριση και την αξιοποίηση, μέσα από σαφείς και διαφανείς όρους και διαδικασίες, τόσο των αρχαιολογικών πόρων όσο και του πολύτιμου ψηφιακού πολιτιστικού αποθέματος του ΤΑΠΑ και των υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ, ώστε τα έσοδα που προκύπτουν από αυτό να επιστρέφουν στα μνημεία που αποτελούν πολύτιμους δημόσιους πόρους και κατ’ επέκταση σε όλους τους πολίτες, ως κοινωνικό αγαθό.
Θα πρέπει επομένως να υιοθετηθούν εύστοχες πολιτικές που θα συνδέουν τα μνημεία με την κοινωνία και τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία, διασφαλίζοντας παράλληλα, μέσω απλών και γρήγορων διαδικασιών, την είσπραξη των εσόδων από το ΤΑΠΑ, που θα πρέπει να εξελιχθεί σε έναν σύγχρονο κρατικό φορέα με έναν αποτελεσματικό μηχανισμό, που θα παράγει, θα ελέγχει, θα προασπίζεται και θα διαθέτει τα δημόσια έσοδα από τα τέλη χρήσεων και παραχωρήσεων υπέρ των αναγκών των μνημείων και της επιχειρησιακής επάρκειας των Υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο αποτελεί θεματοφύλακα για τη διαφύλαξη και προώθηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Για το Διοικητικό Συμβούλιο του ΣΕΑ
Η Πρόεδρος Ο Γενικός Γραμματέας
Σταματία Μαρκέτου Θεμιστοκλής Βάκουλης