ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΩΝ
Ερμού 136, 10553 Αθήνα. Τηλ-Fax.: 2103252214, E-mail:archaeol@otenet.gr, www.sea.org.gr
Αθήνα, 10/2/2023
Αρ. Πρωτ: 24
Έκκληση προς τους βουλευτές
Μην επιτρέψετε την εξαγωγή αρχαιοτήτων στο εξωτερικό για 100 και πλέον χρόνια!
Αξιότιμοι και αξιότιμες βουλευτές,
Σε συνέχεια της συζήτησης του Νομοσχεδίου του ΥΠΠΟΑ με το οποίο πέντε κρατικά μουσεία μετατρέπονται σε ΝΠΔΔ, με το οποίο ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων διαφωνεί επί της αρχής, θέλουμε να επιστήσουμε την προσοχή σας σε μια διάταξη του σχεδίου νόμου που θεωρούμε εξαιρετικά επικίνδυνη στην ηθελημένη ασάφειά της.
Πρόκειται για την διάταξη που προβλέπει «την ίδρυση παραρτημάτων στο εσωτερικό και το εξωτερικό» (άρθρο 4, παρ. ιβ, σκοποί), με πρόταση του Διοικητικού Συμβουλίου του εκάστοτε Μουσείου στον Υπουργό Πολιτισμού (άρθρο 13, παρ. 2ε), με ΚΥΑ ΥΠΠΟΑ-ΥΠΟΙΚ-ΥΠΕΣ (άρθρο 33 παρ. 3), εισάγοντας έτσι την μακροχρόνια εξαγωγή αρχαιοτήτων στο εξωτερικό για απροσδιόριστο χρόνο.
Η διάταξη αυτή:
- Αντιβαίνει ευθέως τον Αρχαιολογικό Νόμο (Ν. 4858/2021), στα σχετικά άρθρα του οποίου (25, 34, 45) προβλέπεται μόνον η προσωρινή εξαγωγή αρχαιοτήτων για καθορισμένο χρονικό διάστημα και για ειδικούς μόνο λόγους. Η ίδρυση παραρτήματος ελληνικού Μουσείου στο εξωτερικό συνιστά εύσχημο τρόπο να παρακαμφθούν ευθέως τα περιορισμένα χρονικά όρια και οι ειδικοί σκοποί που θέτει ο Αρχαιολογικός Νόμος στην εξαγωγή μνημείων από την ελληνική επικράτεια. Η διάταξη υποκρύπτει την εξαγωγή σημαντικών αρχαιοτήτων στο εξωτερικό σε μόνιμη βάση, κάτι που δεν προβλέπεται πουθενά στον Αρχαιολογικό Νόμο, με το «μανδύα» του «παραρτήματος στο εξωτερικό».
Επισημαίνουμε ότι σχετική πρόβλεψη που υπήρχε στους σκοπούς του Ν. 3711/2008, και στην οποία αναφέρθηκε η Υπουργός δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Ο Ν. 3711 δεν προέβλεπε διαδικασία εφαρμογής του εν λόγω σκοπού και η εν λόγω διάταξη, καθώς ήταν αντίθετη στις προβλέψεις του Αρχαιολογικού Νόμου, κατέστη παντελώς ανενεργή και μη δυνάμενη να εφαρμοστεί.
-Παρακάμπτει την ελληνική Βουλή, που ποτέ δεν έχει ψηφίσει διάταξη για μακροχρόνια ή μόνιμη εξαγωγή αρχαιοτήτων στο εξωτερικό, και αναθέτει ένα τόσο κρίσιμο θέμα στην κρίση ενός Διοικητικού Συμβουλίου και τριών Υπουργών. Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να υπενθυμίσουμε ότι, κατά την συζήτηση στη Βουλή του Ν. 4761/2020, η αρχική πρόταση της κ. Υπουργού ήταν η εξαγωγή αρχαιοτήτων για 50+50 έτη, δηλαδή οι πολίτες αυτής της χώρας θα λησμονούσαν την ύπαρξή τους! Χάρη στις δικές σας εύλογες αντιδράσεις κατά τη συζήτηση του προαναφερθέντος νόμου στην Ολομέλεια, εξαναγκάστηκε την τελευταία στιγμή να μειώσει το συνολικό χρόνο εξαγωγής και τελικώς υπερψηφίστηκε ότι η διάρκεια της εξαγωγής αρχαιοτήτων «δεν μπορεί να υπερβεί τα είκοσι πέντε (25) έτη, δυνάμενη να ανανεώνεται ανά πενταετία και έως είκοσι πέντε (25) έτη» (νυν άρθρο 45 του Ν. 4858/2021). Με την εισαγωγή του όρου «παραρτήματα στο εξωτερικό» παρακάμπτεται ευσχήμως η εκπεφρασμένη βούληση της ελληνικής Βουλής και παραπέμπεται στην ΚΥΑ τριών Υπουργών!
- Αφορά και τα εκθέματα των ελληνικών Μουσείων τα οποία ως τώρα η Αρχαιολογική Υπηρεσία θεωρούσε «αμετακίνητα». Κάθε Εφορεία και Μουσείο ως τώρα καταρτίζουν περιοδικά λίστες αρχαιοτήτων που δεν μπορούν να μετακινηθούν, με κριτήριο τη σπουδαιότητα, τη μοναδικότητα, την κατάσταση διατήρησης ή άλλα επιστημονικά δεδομένα. Παρά τα συνεχιζόμενα αιτήματα για την έκδοση συνολικής λίστας «αμετακίνητων» αρχαιοτήτων από την Γενική Συνέλευση του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων προς την πολιτική ηγεσία, δεν υπήρξε προθυμία από πλευράς Υπουργείου Πολιτισμού να καταρτίσει πανελλαδική λίστα «αμετακίνητων» με Υπουργική Απόφαση μετά από γνώμη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου. Σήμερα δυνητικά όλα τα εκθέματα των πέντε Μουσείων, με εισήγηση του ΔΣ, μπορεί να εξαχθούν!
Με βάση την παραπάνω διάταξη, όπως έχει αποτυπωθεί στο σχέδιο νόμου, εάν ιδρυθεί παράρτημα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου ή του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου λ.χ. στο Λονδίνο ή τη Ν. Υόρκη, θα μπορούσαν να μετακινηθούν εκεί για μακροχρόνια έκθεση και για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα τα αριστουργήματα των πέντε μουσείων όπως ο δίσκος της Φαιστού, ο Ποσειδώνας του Αρτεμισίου ή η χρυσή προσωπίδα του «Αγαμέμνονα»!
Η ίδρυση «παραρτημάτων» ελληνικών Μουσείων στο εξωτερικό υποκρύπτει και έναν άλλο κίνδυνο, την μακροχρόνια εξαγωγή αρχαιοτήτων και από τα μουσεία της περιφέρειάς σας πχ ο Ηνίοχος από το Μουσείο Δελφών θα μπορούσε ή όχι να εκτεθεί σε ένα παράρτημα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στο Λονδίνο ή το Παρίσι; Ο Ερμής του Πραξιτέλη; Η Νίκη του Παιωνίου; Ο μαρμάρινος κορμός οπλίτη, επονομαζόμενος Λεωνίδας;
Επισημαίνουμε τέλος ότι οι διεθνείς σχέσεις δεν έχουν σταθερότητα και έτσι η χρήση των αρχαιοτήτων σε μουσειακά παραρτήματα μπορεί να δεσμεύσει αυτές και τη χώρα σε καταστάσεις με άγνωστη έκβαση έως και ομηρία. Η ίδια η Υπουργός αυτό θα έπρεπε να το γνωρίζει. Υπάρχει πρόσφατο παράδειγμα. Ενώ τον Δεκέμβριο του 2021 ο πρόεδρος Πούτιν ανακοίνωσε ότι η Ρωσία θα επιστρέψει τα αρχεία των ισραηλιτικών κοινοτήτων της Ελλάδας και συγκεκριμένα της Θεσσαλονίκης στη χώρα μας, τελικά οι επόμενες εξελίξεις (η εισβολή στην Ουκρανία και η ρήξη στις διμερείς σχέσεις Ελλάδας-Ρωσίας) δεν έχουν επιτρέψει αυτήν την πράξη. Έτσι το Μουσείο Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη είναι άγνωστο εάν και πότε θα περιλάβει στις συλλογές του αυτά τα αντικείμενα.
Αξιότιμοι και αξιότιμες βουλευτές,
Όπως γνωρίζετε τα ελληνικά μουσεία και ειδικά τα πέντε μεγαλύτερα, που σήμερα αποτελούν Ειδικές Περιφερειακές Υπηρεσίες της ΓΔΑΠΚ και με το παρόν σχέδιο νόμου προτείνεται να μετατραπούν σε ΝΠΔΔ, συμμετέχουν ενεργά σε πληθώρα εκθέσεων στο εξωτερικό (σε μουσειακούς χώρους από την Ευρώπη έως την Ιαπωνία, την Κίνα και την Αυστραλία, τις ΗΠΑ και τον Καναδά) χωρίς πνεύμα συντηρητισμού ή εσωστρέφειας, στο πλαίσιο που ορίζουν τα σχετικά άρθρα του Αρχαιολογικού Νόμου.
Συγκεκριμένα στο άρθρο 25 του Κ.Ν 4858/21 προβλέπεται:
Με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού ύστερα από εισήγηση της Υπηρεσίας και γνώμη του Συμβουλίου μπορεί σε εξαιρετικές περιπτώσεις να επιτρέπεται ο δανεισμός δημοσιευμένων κινητών μνημείων που ανήκουν στο Δημόσιο και βρίσκονται στην κατοχή του, σε μουσεία ή εκπαιδευτικούς οργανισμούς για εκθεσιακούς ή παιδαγωγικούς σκοπούς. Ο δανεισμός σε μουσεία γίνεται υπό τον όρο της αμοιβαιότητας. Ο δανεισμός για παιδαγωγικούς σκοπούς μπορεί να επιτρέπεται εφόσον τα μνημεία δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία για την πολιτιστική κληρονομιά της Χώρας. Ο δανεισμός γίνεται για ορισμένο χρόνο που δεν μπορεί να υπερβαίνει την πενταετία και μπορεί να ανανεώνεται με την ίδια διαδικασία.
Στο δε άρθρο 34:
Με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού, ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου, μπορεί να επιτραπεί η προσωρινή εξαγωγή μνημείων, με σκοπό την έκθεσή τους σε μουσειακούς ή παρεμφερείς χώρους, εφόσον παρέχονται επαρκείς εγγυήσεις για την ασφαλή μεταφορά, έκθεση και επιστροφή τους και αφού σταθμιστεί η σημασία της έκθεσης για την προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Χώρας ή ενδεχόμενη αμοιβαιότητα ή με σκοπό τη συντήρησή τους ή για ερευνητικούς ή παιδαγωγικούς σκοπούς, εφόσον παρέχονται αντίστοιχες εγγυήσεις και οι σχετικές εργασίες συντήρησης και έρευνας δεν μπορούν να πραγματοποιηθούν στην Ελλάδα
Η Υπουργός Πολιτισμούς και Αθλητισμού, ενώ σημείωσε σαφώς ότι ισχύουν οι προβλέψεις των άρθρων 25 και 34, δεν υπήρξε κατηγορηματικά αρνητική για το ρόλο των παραρτημάτων στο εξωτερικό και για τη διάρκεια εξαγωγής των αρχαίων των πέντε Μουσείων σε αυτά. Συγκεκριμένα ανέφερε:
«Περαιτέρω, όσον αφορά τα περί μακρόχρονης εξαγωγής, επισημαίνω ότι ο ισχύων αρχαιολογικός νόμος -όχι το συγκεκριμένο νομοσχέδιο που συζητάμε, ο αρχαιολογικός νόμος- ήδη από το 2002 προβλέπει ότι η διάρκεια της εξαγωγής των αρχαιοτήτων αποφασίζεται ανάλογα με την περίπτωση. Πάντως και ακριβώς επειδή τα παραρτήματα Μουσείων συνιστούν τους πρεσβευτές της πολιτιστικής κληρονομιάς μιας χώρας, ιδίως όταν πρόκειται για το εξωτερικό, ναι, το νομοσχέδιο προβλέπει ότι τα Μουσεία αυτά μπορούν να ιδρύουν παραρτήματα, όμως, με κοινή απόφαση των Υπουργών Πολιτισμού κατόπιν γνώμης του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, των Οικονομικών και των Εσωτερικών.
Κοιτάξτε, η ανάδειξη του πολιτισμού μιας χώρας δεν κερδίζεται μόνο στο εσωτερικό. Για όσους παρακολουθούν το διεθνές πολιτιστικό γίγνεσθαι είναι γνωστό ότι δημόσια Μουσεία των κρατών της Ευρώπης ιδρύουν παραρτήματα. Το πώς και υπό ποιες συνθήκες θα εξεταστεί από την όποια κυβέρνηση θελήσει να ιδρύσει κάποιο παράρτημα. Σε αυτό το γίγνεσθαι το να λέει κανείς «Δεν κάνω παραρτήματα, γιατί, όποιος θέλει δει τα μνημεία μου, να έρθει να τα δει εδώ.», αυτό είναι τουλάχιστον γραφικό.» (3/2/2023)
Κατά τη γνώμη μας, και πιστεύουμε και στη δική σας καλόπιστη ανάγνωση των Πρακτικών, μένει ορθάνοικτο το ενδεχόμενο εξαγωγής αρχαίων στα «παραρτήματα εξωτερικού» πέραν των όρων και προβλέψεων των άρθρων 25 και 34. Η δε τάση της Υπουργού, όπως αποτυπώθηκε στο άρθρο 45 του Κ.Ν. 4858/21, είναι η 50ετής (25+25) εξαγωγή, όπως προβλέπεται και για τα δήθεν επαναπατρισθέντα αρχαία της περιώνυμης Συλλογής Στερν.
Πιστεύουμε ακράδαντα ότι με αυτόν τον τρόπο επιχειρείται η καταστρατήγηση του ισχύοντος αρχαιολογικού νόμου και μάλιστα των άρθρων 25 και 34. Επικαλούμενοι το προηγούμενο της συζήτησης του Ν. 4761/2020 και επειδή γνωρίζουμε την ευαισθησία σας για τα θέματα διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς, σας ζητάμε τη συνδρομή σας ώστε:
Α) Είτε να διαγραφεί η πρόβλεψη δημιουργίας παραρτημάτων στο εξωτερικό.
Β) Είτε να προστεθεί στη διάταξη η φράση «Η διάρκεια εξαγωγής των αρχαίων προς τα παραρτήματα εξωτερικού δεν μπορεί να ξεπερνά το χρονικό διάστημα, το οποίο προβλέπεται στο άρθρο 25 του ν. 4858/21»
Καθώς και
Γ) Να προστεθεί στο άρθρο 19 («Συλλογές») η πρόβλεψη ώστε η επιτροπή του πρώτου εδαφίου, στο πλαίσιο της έκθεσης απογραφής, καταθέτει και «πρόταση αντικειμένων των συλλογών που δεν δύνανται να μετακινηθούν από τη συλλογή εκάστου Μουσείου για λόγους σπουδαιότητας, μοναδικότητας, κατάστασης διατήρησης ή άλλου επιστημονικά προσδιορισμένου κριτηρίου. Η πρόταση αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της Έκθεσης απογραφής. Η οριστική κατάσταση αντικειμένων συλλογών εκάστου Μουσείου που δεν δύνανται να μετακινηθούν εισάγεται στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο για την κατά νόμο γνωμοδότηση. Μέχρι την έκδοση της σχετικής Απόφασης, η πρόταση της Επιτροπής του πρώτου εδαφίου δεσμεύει την Διοίκηση εκάστου Μουσείου».
Αν η πρόθεση των εισηγητών του νόμου δεν είναι η παράκαμψη των άρθρων 25 και 34 του Αρχαιολογικού Νόμου, θεωρούμε ότι οι παραπάνω αλλαγές δύνανται να γίνουν ασμένως δεκτές, ως βελτιώσεις και αποσαφηνίσεις.
Σε διαφορετική περίπτωση, η υπερψήφιση της ίδρυσης παραρτημάτων στο εξωτερικό, ως έχει, στη σημερινή μορφή του σχεδίου νόμου, θα οδηγήσει στον εκπατρισμό σημαντικών αρχαιοτήτων από τη χώρα μας για 50, 100 ή και περισσότερα έτη, με βάση μια απλή Κοινή Υπουργική Απόφαση!
Με εκτίμηση,
Για το Διοικητικό Συμβούλιο του ΣΕΑ,
|
Η Πρόεδρος |
Η Γενική Γραμματέας |
|
Δέσποινα Κουτσούμπα |
Εύα Γιατρουδάκη |