Ανοιχτή Κοινή Επιστολή ΣΑΔΑΣ – Πανελλήνιας Ένωσης Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑ) & Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ)

Στις 31-05-2021 δημοσιεύτηκε το «Νέο πλαίσιο διενέργειας των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών και γενικά των διαγωνισμών μελετών με απονομή βραβείων» (ΦΕΚ 2239/Β/31-5-2021) που ορίζει την υποχρεωτική διενέργεια διαγωνισμών για τα αξιόλογα έργα που εκτελούν φορείς του δημοσίου στη χώρα μας.

Η διενέργεια αρχιτεκτονικών και εικαστικών διαγωνισμών για την εκτέλεση δημόσιων έργων δεν αποτελεί μια τυπική υποχρέωση της πολιτείας ή αίτημα μόνο των αρχιτεκτόνων και των εικαστικών. Είναι κάτι που αφορά όλους τους πολίτες, καθώς ο δημόσιος χώρος, η αρχιτεκτονική και η αισθητική του αποτελούν κοινωνικό αγαθό. Οι δημόσιοι και κατ’ αρχήν ανοιχτοί διαγωνισμοί διασφαλίζουν ακριβώς αυτό το κοινωνικό αγαθό, δηλαδή τη βέλτιστη ποιότητα έργων στον δημόσιο χώρο, με όρους διαφάνειας, λογοδοσίας και αντικειμενικότητας, που δίνουν τη δυνατότητα για ευρεία συμμετοχή και για την κατάθεση πρωτότυπων ιδεών.

Σήμερα, με το πρόσχημα δήθεν δωρεών ή χορηγιών, συχνά και με τη σύμφωνη γνώμη πλειοψηφιών των εισηγητικών οργάνων (ΚΣΝΜ, ΚΕΣΥΠΟΘΑ, ΚΕΣΑ κλπ), οι ανοιχτοί διαγωνισμοί παρακάμπτονται, αγνοούνται και τελικά εγκαταλείπονται, κατά κανόνα με αντιδεοντολογικές, αδιαφανείς, παράτυπες ή παράνομες διαδικασίες. Όμως η ουσία των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών και ο λόγος που θεωρούνται ότι εξασφαλίζουν με τον καλύτερο τρόπο το δημόσιο συμφέρον είναι ότι η μελέτη δεν ανατίθεται στον γνωστότερο ή πιο διάσημο μελετητή, αλλά στην καλύτερη από τις μελετητικές προτάσεις για το συγκεκριμένο έργο. Με το τέχνασμα των χορηγιών ο δημόσιος χώρος ουσιαστικά εκχωρείται στις επιθυμίες ιδιωτών, που επιλέγουν με καθαρά προσωπικά και συμφεροντολογικά κριτήρια τον μελετητή του έργου και με πρόσχημα τις περγαμηνές του επιβάλλουν ουσιαστικά τη δική τους άποψη για τον δημόσιο χώρο. Ακριβώς αυτό συμβαίνει με δυο πρόσφατες αποφάσεις του ΥΠΠΟΑ, για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και για το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων.

Η ίδρυση Μουσείου Εναλίων Αρχαιοτήτων, του μοναδικού στη χώρα και ενός από τα σημαντικότερα του είδους του διεθνώς, στο κτίριο του Σιλό στον Πειραιά, αμαυρώνεται από την ακύρωση του αποτελέσματος του ανοιχτού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού που έχει ολοκληρωθεί από το 2014. Σήμερα το έργο ανατίθεται σε άλλον μελετητή που επελέγη με άγνωστο τρόπο και με πρόσχημα μια «σύμβαση δωρεάς» που υπέγραψε η Υπουργός Πολιτισμού κα Λίνα Μενδώνη με το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη. Αξιοσημείωτο είναι ότι το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων θα χρηματοδοτηθεί από τα κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης με ποσό περίπου 60 εκατομμυρίων, ενώ η «δωρεά» της εκπόνησης νέας Μελέτης από το Ίδρυμα Λασκαρίδη, που θα καθορίσει εξ ολοκλήρου τη μορφή και το σχεδιαστικό ύφος του εμβληματικού έργου, δεν αναφέρει καν το χρηματικό ποσό που τυχόν δαπανήθηκε από το Ίδρυμα. Δυστυχώς το Συμβούλιο Μουσείων του ΥΠΠΟΑ ενέκρινε τη νέα Μελέτη, χωρίς να αναρωτηθεί για τη νομιμότητα της διαδικασίας με την οποία αυτή ανατέθηκε.

Η αναβάθμιση και η υπόγεια επέκταση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και η διασύνδεσή του με το ΑΚΡΟΠΟΛ ΑΚΡΟΣ, αποτελεί σοβαρή παρέμβαση, τόσο στο σημαντικότερο μουσείο της ελληνικής αρχαιότητας, όσο και συνολικά στο κέντρο της Αθήνας. Το πρόγραμμα και οι παράμετροι της παρέμβασης αυτής δεν έχουν παρουσιαστεί δημόσια, ούτε έχουν τεθεί σε συστηματικό κοινωνικό και επιστημονικό διάλογο. Ελπίζουμε βέβαια να μην επικρατήσουν κρυφές ατζέντες που να αφορούν το κτίριο του ΕΜΠ, καθώς αυτό μας βρίσκει τελείως αρνητικούς. Και πάλι, το πρόσχημα είναι μια «σύμβαση δωρεάς» από την ΑΜΚΕ της Οικογένειας Ν. Σ. Λαιμού, η οποία, χωρίς καν να έχει δημοσιοποιηθεί, προβάλλεται ως «νομιμοποιητική βάση» από την Υπουργό Πολιτισμού κα Λίνα Μενδώνη. Η σχετική Υπουργική Απόφαση ορίζει εξ αρχής μια διαδικασία κλειστού διαγωνισμού, με συμμετέχοντες 10 αρχιτεκτονικά γραφεία αποκλειστικά του εξωτερικού. Προβλέπεται και συμμετοχή Ελλήνων αρχιτεκτόνων, αλλά μόνον ως υποβιβασμένων σε απλούς «συνεργάτες» γραφείων του εξωτερικού. Αξιοσημείωτο είναι και εδώ ότι το έργο έχει εκτιμώμενο προϋπολογισμό 290 εκ. ευρώ, ενώ η «δωρεά» της ΑΜΚΕ Ν. Σ. Λαιμού που θα καθορίσει εξ ολοκλήρου τη μορφή του έργου, ανέρχεται στο ποσό των 650.000 ευρώ.

Το ισχύον θεσμικό πλαίσιο για τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς (Υπουργική Απόφαση Αριθμ. ΥΠΕΝ/ ΔΜΕΑΑΠ/ 48505/ 387/ 2021 ΦΕΚ2239/ Β/ 31-5-2021) προβλέπει τα εξής:
«Ως αξιόλογο τεχνικό έργο νοείται κάθε έργο που έχει ευρύτερη κοινωνική, πολεοδομική, αρχιτεκτονική, τεχνική, συμβολική και περιβαλλοντική σημασία, η δε λειτουργία του, ο όγκος, η θέση ή άλλα χαρακτηριστικά του έχουν ιδιαίτερη επίδραση στο ευρύτερο δομημένο ή φυσικό περιβάλλον ή αφορά σε έργο επαναλαμβανόμενου τύπου», ενώ ρητά αναφέρονται τα «πολιτιστικά κτίρια και πολιτιστικές εγκαταστάσεις (συνεδριακά κέντρα, μουσεία, βιβλιοθήκες, κτίρια εκθέσεων, πινακοθήκες, γλυπτοθήκες, συναυλιακοί χώροι, θέατρα και κινηματογράφοι, πνευματικά κέντρα, κ.λπ.)». (άρθρο 2, παρ. 2). Στα έργα αυτά προκηρύσσονται υποχρεωτικά διαγωνισμοί μελετών (άρθρο 2, παρ. 1).
 
Επιπλέον, το άρθρο 1 ορίζει ότι θεσμοθετούνται και ειδικοί διαγωνισμοί, όπως οι διεθνείς:
«Διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός μελετών είναι ο διαγωνισμός που έχει ως στόχο τη διεθνή προβολή ενός θέματος και διεξάγεται σε συνεργασία με τη Διεθνή Ένωση Αρχιτεκτόνων (U.I.A.) σύμφωνα με τον ν. 2092/1992».

Οι εξαιρέσεις από την υποχρεωτικότητα του διαγωνισμού μελετών ορίζονται ρητά στις παρ. 3 και 4 του άρθρου 2:
«3. Η εξαίρεση από την υποχρέωση διενέργειας διαγωνισμού μελετών για αξιόλογο τεχνικό έργο της προηγουμένης παραγράφου, είναι δυνατή με απόφαση του κυρίου του έργου, υπό την προϋπόθεση ότι προηγουμένως έχει γνωμοδοτήσει θετικά το οικείο Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής ύστερα από σχετική αίτηση. Στην περίπτωση αρνητικής γνωμοδότησης, ο κύριος του έργου μπορεί να προσφύγει ενώπιον του ΚΕΣΑ/Υ.Π.ΕΝ.
Προκειμένου το οικείο ΣΑ ή το ΚΕΣΑ να γνωμοδοτήσει σχετικά με το αίτημα εξαίρεσης, συνεκτιμά αναλόγως όλες τις παραμέτρους του θέματος, τη σπουδαιότητά του, την τυχόν δωρεά μελέτης, το χρονοδιάγραμμα χρηματοδότησης για την υλοποίησή του κ.λπ.
4. Εφόσον αξιόλογο τεχνικό έργο, κατά τις παραπάνω παραγράφους, ή και η μελέτη του εντάσσονται για χρηματοδότηση σε ΕΣΠΑ ή στο Ταμείο Ανάκαμψης ή συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ή υλοποιείται μέσω ΣΔΙΤ, εξαιρείται από την υποχρέωση διενέργειας αρχιτεκτονικού διαγωνισμού».

Οι ενέργειες του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού παραβιάζουν ευθέως το ισχύον θεσμικό πλαίσιο, το οποίο αναφέρεται ρητά στα μουσεία και στα πολιτιστικά κτήρια, για τους εξής λόγους: