.png)
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΩΝ
Ερμού 136, 10553 Αθήνα. Τηλ-Fax.: 2103252214, E-mail:archaeol@otenet.gr, www.sea.org.gr
Ερμού 136, 10553 Αθήνα. Τηλ-Fax.: 2103252214, E-mail:archaeol@otenet.gr, www.sea.org.gr
Αθήνα, 13/12/2021
Αρ. Πρωτ.: 266
ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ
Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων καταγγέλλει τις συνεχείς αποσπάσεις και μετακινήσεις αρχαίων από το φυσικό τους περιβάλλον για την εκτέλεση δημόσιων ή ιδιωτικών έργων. Eκτός από τον μοναδικό αρχαιολογικό χώρο του Σταθμού Βενιζέλου στο μετρό Θεσσαλονίκης, πρόσφατη περίπτωση αποτελεί η έκδοση της Απόφασης απόσπασης του νεολιθικού κτηρίου στη νησίδα Γυαλί της Νισύρου, αψιδωτού λιθόκτιστου κτίσματος της 4ης χιλιετίας π.Χ., ενός από τα πλέον εμβληματικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της Τελικής Νεολιθικής στον Αιγαιακό χώρο άμεσα συνδεδεμένων με την πρώιμη εμφάνιση της μεταλλουργίας. Το κτήριο είναι θεμελιωμένο στην κορυφή του χαμηλού δυτικού λόφου της νησίδας, όπου τα τελευταία πενήντα χρόνια είναι εγκατεστημένο το ορυχείο ελαφρόπετρας της εταιρείας ΛΑΒΑ.
Στη γνωμοδότηση του ΚΑΣ ως σκοπός της μετακίνησης προβάλλεται η προστασία του νεολιθικού κτηρίου, από τη διάβρωση των βαθμιδωτών πρανών της εξόρυξης, ύστερα από αίτημα του Δήμου Νισύρου, λαμβάνοντας υπόψη μια μελέτη την οποία χρηματοδότησε η εταιρεία ΛΑΒΑ.
Σύμφωνα με τη μελέτη, για την προστασία από τη διάβρωση των βαθμιδωτών πρανών επί των οποίων εδράζεται το κτίριο, προτείνεται η χρήση συρματοκλωβών πληρωμένων με θραυστό υλικό «σαρζανέτ». Η λύση αυτή ωστόσο δεν προτάσσεται λόγω κόστους.
Η ίδια μελέτη, αναφορικά με την ανάγκη απόσπασης και μεταφοράς του αρχαίου κτίσματος, συμπεραίνει ότι λόγω της γειτνίασης του ορυχείου και των βαθμίδων με το νεολιθικό κτίσμα «μπορεί στο απώτατο μέλλον και με δεδομένη τη συνέχιση της αιολικής διάβρωσης η τελευταία να φέρει σε διακινδύνευση την ακεραιότητα των νεολιθικών καταλοίπων. Για το λόγο αυτό συνιστάται η μεταφορά τους σε ασφαλές χώρο». Δυστυχώς η τελευταία φράση υιοθετήθηκε από τις Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ ως το κύριο σκεπτικό μεταφοράς του κτηρίου, με σκοπό « την προστασία του αρχαίου». Για τη μεταφορά αυτή προτάθηκε η θέση Κάστρο, δασώδης λόφος με ανηφορικά πρανή, όπου υπάρχουν ορατές αρχαιότητες και μάλιστα χωρίς να ερωτηθεί σχετικά η αρμόδια ΕΦΑ Δωδεκανήσου.
Έχει ενδιαφέρον επίσης για την εξέλιξη της υπόθεσης, ότι παράλληλα με την μελέτη αυτή, είχε κατατεθεί στην αρμόδια διεύθυνση του ΥΠΠΟΑ δεύτερη τεχνική έκθεση για τον προσδιορισμό του όγκου του κοιτάσματος στην περιοχή του νεολιθικού κτηρίου και νοτίως αυτού, η οποία καταλήγει με τη διαπίστωση ότι στην περιοχή του κτηρίου η γεωμορφολογία σε συνδυασμό με την τοπική γεωλογία επιτρέπει την άμεση εξόρυξη του κοιτάσματος, ενώ η εξόρυξη νοτίως του νεολιθικού κτηρίου απαιτεί εκτεταμένες εργασίες απομάκρυνσης των αγόνων καθιστώντας χρονοβόρα την έναρξη της εκμετάλλευσης του κοιτάσματος. Ως αποτέλεσμα, η γνωμοδότηση του ΚΑΣ προβλέπει την εκπόνηση ΜΠΕ για την επέκταση των ορίων του λατομείου.
Ύστερα από τα παραπάνω, γίνεται φανερό ότι η μεταφορά του νεολιθικού κτηρίου, δεν οφείλεται στην προστασία του από την διάβρωση των πρανών ούτε στην αύξηση της επισκεψιμότητάς του, αλλά στην ανάγκη συνέχισης και επέκτασης της εξόρυξης εκτός των αδειοδοτημένων ορίων. Για το λόγο αυτό παρακάμφθηκε η αρμόδια ΕΦΑ Δωδεκανήσου, η οποία όχι μόνο δεν έλαβε ενημέρωση ούτε για τις συνεννοήσεις, μετά την αρχική αρνητική της εισήγηση, αλλά ούτε της κοινοποιήθηκαν οι τεχνικές εκθέσεις διάβρωσης των πρανών και προσδιορισμού του όγκου του κοιτάσματος για να εκφράσει τις απόψεις της.
Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων καταγγέλλει τη λήψη της σχετικής γνωμοδότησης, στην οποία μειοψήφησαν πέντε μέλη του ΚΑΣ, εν μέσω πανδημίας, χωρίς τη σχετική ενημέρωση της αρμόδιας Εφορείας, η οποία είναι η μόνη κατάλληλη να αξιολογήσει την τελική θέση μεταφοράς του αρχαίου, στην περίπτωση που προκύψει τέτοια αναγκαιότητα. Ζητά την αναπομπή του θέματος αφού προηγηθεί εκπόνηση μελέτης για τη διάβρωση των πρανών από ανεξάρτητους φορείς ή από επιστημονικά ιδρύματα. Επιπρόσθετα, τονίζεται ότι η απόφαση μεταφοράς του νεολιθικού κτιρίου σε χώρο με ορατές αρχαιότητες, χωρίς το θέμα να έχει μελετηθεί διεξοδικά, όσον αφορά τη συνάφεια και την αλληλεπίδραση των στοιχείων στη νέα θέση, θέτει ακόμα ένα μείζον πρόβλημα αναφορικά με την προστασία του συνόλου των αρχαιοτήτων του νησιού. Το ίδιο το κτήριο αποτελείται από αργολιθοδομή χωρίς κονιάματα στους αρμούς, κάτι που συνεπάγεται αυξημένους κινδύνους απώλειας της αυθεντικότητάς του σε όποια μετακίνησή από το φυσικό του περιβάλλον η οποία επιπλέον θα καταστήσει δυσανάγνωστη την ερμηνεία του. Η πρόταση απόσπασης, μεταφοράς και ‘τοποθέτησης’ του προϊστορικού κτηρίου στα πρανή μίας θέσης ιστορικών χρόνων αποτελεί παράβαση της ισχύουσας αρχαιολογικής νομοθεσίας και της επιστημονικής δεοντολογίας, γεγονός που θα επιφέρει την μη αναστρέψιμη καταστροφή του και την ενδεχόμενη μετατροπή του σε ένα σωρό αργών λίθων.
Το Γυαλί, χώρος πορισμού του ιδιαίτερου οψιανού από τα προϊστορικά χρόνια, αποτελεί στο σύνολό του ένα μνημείο βιομηχανικής αρχαιολογίας το οποίο σταδιακά συρρικνώνεται και καταστρέφεται.
Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων καταγγέλει ότι το ιδιωτικό κέρδος προτάσσεται έναντι της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς και του φυσικού περιβάλλοντος και μάλιστα τη στιγμή που το γεωπάρκο της Νισύρου αποτελεί το πρώτο ενεργό ελληνικό ηφαίστειο που κατέθεσε υποψηφιότητα για να ενταχθεί στο Παγκόσμιο Δίκτυο των Γεωπάρκων της UNESCO!
Στη γνωμοδότηση του ΚΑΣ ως σκοπός της μετακίνησης προβάλλεται η προστασία του νεολιθικού κτηρίου, από τη διάβρωση των βαθμιδωτών πρανών της εξόρυξης, ύστερα από αίτημα του Δήμου Νισύρου, λαμβάνοντας υπόψη μια μελέτη την οποία χρηματοδότησε η εταιρεία ΛΑΒΑ.
Σύμφωνα με τη μελέτη, για την προστασία από τη διάβρωση των βαθμιδωτών πρανών επί των οποίων εδράζεται το κτίριο, προτείνεται η χρήση συρματοκλωβών πληρωμένων με θραυστό υλικό «σαρζανέτ». Η λύση αυτή ωστόσο δεν προτάσσεται λόγω κόστους.
Η ίδια μελέτη, αναφορικά με την ανάγκη απόσπασης και μεταφοράς του αρχαίου κτίσματος, συμπεραίνει ότι λόγω της γειτνίασης του ορυχείου και των βαθμίδων με το νεολιθικό κτίσμα «μπορεί στο απώτατο μέλλον και με δεδομένη τη συνέχιση της αιολικής διάβρωσης η τελευταία να φέρει σε διακινδύνευση την ακεραιότητα των νεολιθικών καταλοίπων. Για το λόγο αυτό συνιστάται η μεταφορά τους σε ασφαλές χώρο». Δυστυχώς η τελευταία φράση υιοθετήθηκε από τις Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ ως το κύριο σκεπτικό μεταφοράς του κτηρίου, με σκοπό « την προστασία του αρχαίου». Για τη μεταφορά αυτή προτάθηκε η θέση Κάστρο, δασώδης λόφος με ανηφορικά πρανή, όπου υπάρχουν ορατές αρχαιότητες και μάλιστα χωρίς να ερωτηθεί σχετικά η αρμόδια ΕΦΑ Δωδεκανήσου.
Έχει ενδιαφέρον επίσης για την εξέλιξη της υπόθεσης, ότι παράλληλα με την μελέτη αυτή, είχε κατατεθεί στην αρμόδια διεύθυνση του ΥΠΠΟΑ δεύτερη τεχνική έκθεση για τον προσδιορισμό του όγκου του κοιτάσματος στην περιοχή του νεολιθικού κτηρίου και νοτίως αυτού, η οποία καταλήγει με τη διαπίστωση ότι στην περιοχή του κτηρίου η γεωμορφολογία σε συνδυασμό με την τοπική γεωλογία επιτρέπει την άμεση εξόρυξη του κοιτάσματος, ενώ η εξόρυξη νοτίως του νεολιθικού κτηρίου απαιτεί εκτεταμένες εργασίες απομάκρυνσης των αγόνων καθιστώντας χρονοβόρα την έναρξη της εκμετάλλευσης του κοιτάσματος. Ως αποτέλεσμα, η γνωμοδότηση του ΚΑΣ προβλέπει την εκπόνηση ΜΠΕ για την επέκταση των ορίων του λατομείου.
Ύστερα από τα παραπάνω, γίνεται φανερό ότι η μεταφορά του νεολιθικού κτηρίου, δεν οφείλεται στην προστασία του από την διάβρωση των πρανών ούτε στην αύξηση της επισκεψιμότητάς του, αλλά στην ανάγκη συνέχισης και επέκτασης της εξόρυξης εκτός των αδειοδοτημένων ορίων. Για το λόγο αυτό παρακάμφθηκε η αρμόδια ΕΦΑ Δωδεκανήσου, η οποία όχι μόνο δεν έλαβε ενημέρωση ούτε για τις συνεννοήσεις, μετά την αρχική αρνητική της εισήγηση, αλλά ούτε της κοινοποιήθηκαν οι τεχνικές εκθέσεις διάβρωσης των πρανών και προσδιορισμού του όγκου του κοιτάσματος για να εκφράσει τις απόψεις της.
Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων καταγγέλλει τη λήψη της σχετικής γνωμοδότησης, στην οποία μειοψήφησαν πέντε μέλη του ΚΑΣ, εν μέσω πανδημίας, χωρίς τη σχετική ενημέρωση της αρμόδιας Εφορείας, η οποία είναι η μόνη κατάλληλη να αξιολογήσει την τελική θέση μεταφοράς του αρχαίου, στην περίπτωση που προκύψει τέτοια αναγκαιότητα. Ζητά την αναπομπή του θέματος αφού προηγηθεί εκπόνηση μελέτης για τη διάβρωση των πρανών από ανεξάρτητους φορείς ή από επιστημονικά ιδρύματα. Επιπρόσθετα, τονίζεται ότι η απόφαση μεταφοράς του νεολιθικού κτιρίου σε χώρο με ορατές αρχαιότητες, χωρίς το θέμα να έχει μελετηθεί διεξοδικά, όσον αφορά τη συνάφεια και την αλληλεπίδραση των στοιχείων στη νέα θέση, θέτει ακόμα ένα μείζον πρόβλημα αναφορικά με την προστασία του συνόλου των αρχαιοτήτων του νησιού. Το ίδιο το κτήριο αποτελείται από αργολιθοδομή χωρίς κονιάματα στους αρμούς, κάτι που συνεπάγεται αυξημένους κινδύνους απώλειας της αυθεντικότητάς του σε όποια μετακίνησή από το φυσικό του περιβάλλον η οποία επιπλέον θα καταστήσει δυσανάγνωστη την ερμηνεία του. Η πρόταση απόσπασης, μεταφοράς και ‘τοποθέτησης’ του προϊστορικού κτηρίου στα πρανή μίας θέσης ιστορικών χρόνων αποτελεί παράβαση της ισχύουσας αρχαιολογικής νομοθεσίας και της επιστημονικής δεοντολογίας, γεγονός που θα επιφέρει την μη αναστρέψιμη καταστροφή του και την ενδεχόμενη μετατροπή του σε ένα σωρό αργών λίθων.
Το Γυαλί, χώρος πορισμού του ιδιαίτερου οψιανού από τα προϊστορικά χρόνια, αποτελεί στο σύνολό του ένα μνημείο βιομηχανικής αρχαιολογίας το οποίο σταδιακά συρρικνώνεται και καταστρέφεται.
Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων καταγγέλει ότι το ιδιωτικό κέρδος προτάσσεται έναντι της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς και του φυσικού περιβάλλοντος και μάλιστα τη στιγμή που το γεωπάρκο της Νισύρου αποτελεί το πρώτο ενεργό ελληνικό ηφαίστειο που κατέθεσε υποψηφιότητα για να ενταχθεί στο Παγκόσμιο Δίκτυο των Γεωπάρκων της UNESCO!