Η τήρηση των νόμιμων διαδικασιών προστατεύει τα μνημεία από καταστροφές και τη χώρα από τον διασυρμό

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΩΝ
Ερμού 136, 10553 Αθήνα. Τηλ-Fax.: 2103252214, E-mail:archaeol@otenet.gr, www.sea.org.gr

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ
Η τήρηση των νόμιμων διαδικασιών προστατεύει τα μνημεία από καταστροφές και τη χώρα από τον διασυρμό

 
Τα έργα σε αρχαία μνημεία ακολουθούν προβλεπόμενους κανόνες
Οι μελέτες και οι εργασίες επί μνημείων, απαιτητικές και ιδιαίτερες εργασίες που αφορούν την κοινή πολιτιστική κληρονομιά, το αντικείμενο προστασίας του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, εκτελούνται με το σαφές και καθορισμένο πλαίσιο που ορίζει ο Αρχαιολογικός Νόμος και οι ειδικές διατάξεις περί «μελέτης και εκτέλεσης αρχαιολογικών εν γένει έργων». Δεν πρόκειται για τυπολατρία, αλλά για την διαφύλαξη και προστασία αναντικατάστατων αγαθών, που αποτελούν περιουσία όλων των πολιτών.

Δυστυχώς, στην περίπτωση της διαμόρφωσης των νέων διαδρομών επισκεπτών στην Ακρόπολη, καμία από τις διαδικασίες αυτές δεν τηρήθηκε ή δεν τηρήθηκε επαρκώς, με αποτέλεσμα το ΥΠ.ΠΟ.Α. και η χώρα, ενώ μέχρι πρότινος αποτελούσε πρότυπο για το αναστηλωτικό έργο στην Ακρόπολη και σε άλλα μνημεία, σήμερα να διασύρεται στα μάτια των πολιτών στη χώρα μας και διεθνώς.

Γιατί η Ακρόπολη εξαιρέθηκε από τους ισχύοντες κανόνες;
Η κατασκευή διαδρομών επισκεπτών και η αναβάθμιση εν γένει των υποδομών για τους επισκέπτες στην Ακρόπολη, όπως και σε κάθε αρχαιολογικό χώρο που δέχεται μεγάλο αριθμό επισκεπτών, είναι προφανώς αναγκαία. Η μεθοδολογία, ο τρόπος και η ταχύτητα ωστόσο με την οποία έγινε το συγκεκριμένο έργο εγείρει πολλά ερωτηματικά σχετικά με το κατά πόσο τηρήθηκαν τα θεσμικά πλαίσια, τόσο τυπικά όσο και κυρίως ουσιαστικά.

Για πρώτη φορά στα χρονικά το ΥΠ.ΠΟ.Α., ως μη όφειλε, ζήτησε ιδιωτική δωρεά για έργα στην Ακρόπολη. Είναι σαφές ότι δεν ήταν η έλλειψη κονδυλίων που οδήγησε στην απόφαση αυτή, αλλά η προσπάθεια να παρακαμφθούν όλες οι νόμιμες διαδικασίες και εγκρίσεις, και να υλοποιηθούν εργασίες στο κορυφαίο μνημείο της χώρας, προσαρμοσμένες όχι στο χρόνο που θα ήταν αναγκαίος για να γίνουν, αλλά στον πολιτικό χρόνο και στο χρόνο του χορηγού, χωρίς διαφάνεια και λογοδοσία.

Η «από 28/2/2020 σύμβαση δωρεάς μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου, του κοινωφελούς ιδρύματος “Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης” και της ανώνυμης εταιρίας με την επωνυμία “ΑΡΙΟΝΑ ΕΛΛΑΣ Α.Ε.”», που αναφέρεται στις αποφάσεις εκτέλεσης του έργου, δεν έχει κυρωθεί από την ελληνική Βουλή, δεν έχει δημοσιοποιηθεί, ούτε έχει αναρτηθεί στη ΔΙΑΥΓΕΙΑ. Κανείς δεν γνωρίζει ποιοι είναι οι όροι της σύμβασης αυτής, η νομιμότητά της, τα παραδοτέα της, το χρονοδιάγραμμά της, τα οφέλη του δωρητή. Τα κονδύλια του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων ή του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων ήταν υπεραρκετά για να χρηματοδοτήσουν τη μελέτη και την κατασκευή του ανελκυστήρα των Ατόμων με Αναπηρία και των διαδρομών επισκεπτών στην Ακρόπολη, όμως αυτό δεν επελέγη.

Στη βάση της παραπάνω σύμβασης, παρακάμφθηκε η τεχνογνωσία των αρμόδιων υπηρεσιών και οι εξειδικευμένοι εργαζόμενοι και εργαζόμενες που δουλεύουν χρόνια στην Ακρόπολη. Η ΕΦΑ Πόλης Αθηνών και η ΥΣΜΑ, με το έμπειρο και εξειδικευμένο προσωπικό που διαθέτουν, μπορούσαν να σχεδιάσουν και να εκτελέσουν διαδρομές ΑμεΑ ή διαδρομές επισκεπτών, όμως αυτό δεν επελέγη. Αντιθέτως, η μελέτη που εκπονήθηκε για τις διαδρομές ΑμεΑ από το προσωπικό της Εφορείας Πόλης Αθηνών, με ίδια μέσα και δωρεάν, απορρίφθηκε από την πολιτική ηγεσία και τον Πρόεδρο της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως!

Αντ’ αυτού ανατέθηκε νέα μελέτη σε ιδιωτική εταιρεία επιλογής του ιδιώτη δωρητή. Στο σημαντικότερο μνημείο της χώρας, με το αξεπέραστο ιστορικό βάρος και την αδιαμφισβήτητη συμβολική αξία, η μελέτη των διαδρομών δεν εκπονήθηκε ούτε από τις αρμόδιες Υπηρεσίες ούτε μέσα από ανοιχτό και διαφανή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. 

Εν συνεχεία η Μελέτη για τις διαδρομές στην Ακρόπολη, που εκπονήθηκε μέσα σε ελάχιστο χρόνο, εισήχθη στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Παρότι συνοδεύει αναπόσπαστα την με αρ. ΥΠΠΟΑ/Γ∆ΑΠΚ/∆ΙΠΚΑ/ΤΠΚΑΧΜΑΕ/225099/155875/4618/2547/29-2020 Απόφαση (βλ. συνημμένο), και ως εκ τούτου αποτελεί δημόσιο έγγραφο, δεν έχει δοθεί στον ΣΕΑ, ενώ ζητήθηκε εξαρχής.
Η Μελέτη που είδε το φως της δημοσιότητας, όμως, είναι κατώτερη όλων των μελετών που έχουν παρουσιαστεί στο ΚΑΣ από τις Εφορείες Αρχαιοτήτων όλης της χώρας το τελευταίο έτος. Μάλιστα ενώ πολλές από αυτές τις μελέτες των Υπηρεσιών απορρίφθηκαν από το ΚΑΣ, γιατί θεωρήθηκε ότι είχαν ελλείψεις, η καταφανώς ανεπαρκής μελέτη για τις διαστρώσεις στην Ακρόπολη εγκρίθηκε ομόφωνα! 

Ποιο πρόβλημα θεραπεύουν τελικά τα έργα στην Ακρόπολη;
Σύμφωνα με τον τίτλο της, η Μελέτη αφορούσε τις διαδρομές κίνησης των ΑμεΑ. Ωστόσο, είναι σαφές τόσο στην εγκριτική απόφαση (βλ. συνημμένο, όρος 10) ότι ήταν εν γνώσει τόσο του ΥΠΠΟΑ όσο και του δωρητή και των μελών του ΚΑΣ πως οι διαδρομές που σχεδιάστηκαν, λόγω κλίσεων, δεν επιτρέπουν την αυτόνομη κίνηση των ΑμεΑ. Το πραγματικό αντικείμενο της Μελέτης, όπως το ίδιο το ΥΠΠΟΑ παραδέχτηκε και όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων, ήταν διαφορετικό από το επικαλούμενο. Πρόκειται για σοβαρή παρατυπία, καθώς στη Μελέτη υποκρυπτόταν άλλο αντικείμενο και άλλος σκοπός από αυτά που κλήθηκε το ΚΑΣ να εγκρίνει.

Στο έργο που διαφημίστηκε ως «πρόσβαση των ΑμεΑ» κανένα άτομο με αμαξίδιο δεν μπορεί να κινηθεί σε όλη τη διαδρομή χωρίς βοήθεια από συνοδό. Το έργο που εγκρίθηκε ως πρόσβαση των ΑμεΑ δεν πληροί τις προδιαγραφές που η ίδια η πολιτεία έχει θεσμοθετήσει για την κίνηση των ΑμεΑ. Άλλωστε και τα εγκαίνια του έργου έγιναν, χωρίς καν να έχουν κληθεί ΑμεΑ, σε μια κλειστή Ακρόπολη, χωρίς επισκέπτες.

Αντιθέτως, οι Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ είναι αυτές που μέσω του επιστημονικού τους δυναμικού έχουν σχεδιάσει και εκτελέσει μια σειρά από έργα συνολικής διαμόρφωσης διαδρομών για επισκέπτες και έργα προσβασιμότητας των ΑμεΑ σε μνημεία της χώρας. Θυμίζουμε ότι, δυστυχώς, το 2014, στο πλαίσιο της μείωσης των οργανικών μονάδων λόγω των μνημονιακών δεσμεύσεων, καταργήθηκε από τον Οργανισμό του ΥΠΠΟΑ και το Γραφείο Προσβασιμότητας ΑμεΑ (και έκτοτε δυστυχώς δεν επανασυστάθηκε), που συνεργαζόταν με τις κατά τόπους Εφορείες Αρχαιοτήτων για να δημιουργηθούν διαδρομές αυτόνομης πρόσβασης ατόμων με αναπηρία σε Μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, με πλήρη σεβασμό στα μνημεία και το περιβάλλον τους.

Πρωτοφανείς διαδικασίες-πρωτοφανής διασυρμός
Το έργο δεν εκτελέστηκε από την ΥΣΜΑ και τα εξειδικευμένα συνεργεία της Ακρόπολης, αλλά από το συνεργείο που επέλεξε ο ιδιώτης χορηγός. Για πρώτη φορά, στο κορυφαίο μνημείο της χώρας η επέμβαση επί του μνημείου δεν γίνεται από τις αρμόδιες Υπηρεσίες, αλλά από ένα ιδιωτικό συνεργείο και οι αρμόδιες Υπηρεσίες έχουν απλώς τον ρόλο του επόπτη. Το αισθητικό και λειτουργικό αποτέλεσμα, τόσο του σχεδιασμού όσο και της εκτέλεσης, έχει κάνει το γύρο του διαδικτύου και σχολιάστηκε και από την Ελληνική Εθνική Επιτροπή του ICOMOS.

Η εγκριτική Απόφαση (βλ. συνημμένο) περιείχε 12 όρους, μεταξύ των οποίων συμπληρωματικές μελέτες, όπως η υδραυλική μελέτη (όρος 11), καθώς είναι γνωστό και διαχρονικό το πρόβλημα της απορροής των ομβρίων στον Ιερό Βράχο. Οι διαστρώσεις ξεκίνησαν να εφαρμόζονται και τμήμα τους εγκαινιάστηκε χωρίς να έχει εκπονηθεί η υδραυλική μελέτη, με αποτέλεσμα τις εικόνες που όλοι είδαμε την Πέμπτη 10/12/2020, μετά την έντονη βροχόπτωση.

Παρά τα παραπάνω και παρά τις αντιδράσεις που προκλήθηκαν, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού επιμένει ότι θα συνεχίσει και τη δεύτερη φάση αυτών των εργασιών, χωρίς καμία επαρκή μελέτη, χωρίς απολογισμό και σχεδιασμό, με βάση προσωπικά οράματα και επιστημονικές “αυθεντίες”. Μάλιστα εξαγγέλλεται από τον Πρόεδρο της ΕΣΜΑ επιπλέον συνολική παρέμβαση στον Ιερό Βράχο, με την πλήρη κάλυψή του και την πλήρη αποκατάσταση της στάθμης του 5^ου αι. π.Χ., χωρίς να έχει παρουσιαστεί ή εγκριθεί καμία σχετική Μελέτη, και χωρίς να έχει συζητηθεί ούτε η σκοπιμότητα ούτε το ιδεολογικό φορτίο μιας τέτοιας επέμβασης σε μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Τα προσωπικά οράματα δεν επιτρέπεται να επιβάλλονται επί των μνημείων
Οι επεμβάσεις σε μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους διέπονται από διεθνείς επιστημονικούς κανόνες, που επιβάλλουν τον σεβασμό σε κάθε σημαντική ή λιγότερο σημαντική ιστορική φάση ύπαρξης του μνημείου, σε όλα τα ίχνη του παρελθόντος, καθώς και στο συμβολικό φορτίο που φέρουν τα μνημεία για τις σύγχρονες κοινωνίες. Η αποκατάσταση της εδαφικής στάθμης του 5ου αι. π.Χ. στην Ακρόπολη, η οποία αναφέρθηκε ως το επιστημονικό πλαίσιο των τελευταίων παρεμβάσεων, μας γυρνάει πίσω σε αντιλήψεις που έχουν ξεπεραστεί εντελώς από την εξέλιξη των διεθνών κανόνων για την προστασία και ανάδειξη των μνημείων.

Εξίσου ξεπερασμένη είναι η αντίληψη της “επιστημονικής αυθεντίας” και των “προσωπικών οραμάτων”. Αυτά δεν έχουν καμία θέση στην επιστημονική κοινότητα, που γνωρίζει ότι η αποκατάσταση ιστορικών μνημείων και συνόλων επιβάλλεται να γίνεται με διεπιστημονική συνεργασία και αφού έχει προηγηθεί σε βάθος επιστημονική συζήτηση. Η ίδια η Ακρόπολη έχει υποφέρει στο παρελθόν από επεμβάσεις που βασίστηκαν σε «προσωπικά οράματα» των εμπνευστών τους, παρά τις αντιρρήσεις της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας. Δεν υπάρχει λόγος η ιστορία να επαναληφθεί. Η παρουσίαση ολιγοσέλιδης ανακοίνωσης σε συνέδριο του 2002 δεν συνιστά ούτε συμφωνία ούτε έγκριση της επιστημονικής κοινότητας ή των αρμοδίων οργάνων του ΥΠΠΟΑ! Για του λόγου το αληθές, επισυνάπτουμε την σχετική ανακοίνωση και την συζήτηση που ακολούθησε, όπως καταγράφηκε στα Πρακτικά (βλ. συνημμένο).

Για τους παραπάνω λόγους απαιτούμε:
α) Να σταματήσει η εκτέλεση αυτών των εργασιών, προκειμένου να επανεξεταστούν τόσο η αποτελεσματικότητά τους όσον αφορά στην αντιμετώπιση των προβλημάτων, όσο και η αρτιότητα στην εκτέλεσή τους.

β) Με βάση τα νέα στοιχεία που έχουν προκύψει, καλούμε τη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και τη Γενική Διεύθυνση Αναστήλωσης, Μουσείων και Τεχνικών Έργων, οι οποίες εξέδωσαν την Απόφαση, να την ανακαλέσουν και να αναπέμψουν το θέμα στο ΚΑΣ.

γ) Να ανατεθεί στις αρμόδιες Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ ο σχεδιασμός της αποκατάστασης της σημερινής βλαπτικής επέμβασης στον Ιερό Βράχο και ο σχεδιασμός του έργου εφεξής. Οι Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ, και ιδίως οι υπηρεσίες που έχουν αρμοδιότητα στην Ακρόπολη, είναι οι μόνες αρμόδιες να εκτελούν έργα επί μνημείων. Διαθέτουν το κατάλληλο προσωπικό, την πολύχρονη εμπειρία και την τεχνογνωσία, για να σχεδιάσουν και να εκτελέσουν ένα έργο για πραγματική προσβασιμότητα των ΑμεΑ, αλλά και για τη βελτίωση της πρόσβασης των επισκεπτών. Όλες οι εργασίες στο εξής να γίνουν χωρίς την εμπλοκή δωρητών, ιδιωτών μελετητών και εργολάβων, με τον σεβασμό που αρμόζει στο Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. 

δ) Να μην ξαναγίνει καμία επέμβαση τέτοιας έκτασης επί μνημείου Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς χωρίς να έχει προηγηθεί πλήρης μελέτη και τεκμηρίωση της επέμβασης, παρουσίασή της στην επιστημονική κοινότητα και στο ενδιαφερόμενο κοινό, και πλήρης τήρηση των από το νόμο οριζόμενων διαδικασιών.

ε) Να σταματήσει η Κυβέρνηση και η πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟΑ να μεταχειρίζεται τα μνημεία ως πεδίο δράσης αλλότριων στις αρχαιολογικές υποθέσεις εταιρειών και ως διαφημιστικό πλάνο ιδιωτών. Τα μνημεία δεν πρέπει να αποτελούν πεδίο αντιπαραθέσεων για την δημιουργία εντυπώσεων και την επίτευξη πρόσκαιρων κομματικών στόχων από καμία πολιτική δύναμη.
 

                              Για το Διοικητικό Συμβούλιο του ΣΕΑ,