ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΩΝ
Ερμού 136, 10553 Αθήνα. Τηλ-Fax.: 2103252214, E-mail:archaeol@otenet.gr, www.sea.org.gr
Ερμού 136, 10553 Αθήνα. Τηλ-Fax.: 2103252214, E-mail:archaeol@otenet.gr, www.sea.org.gr
Αθήνα, 7/7/2020
Αρ. Πρωτ.:172
Προς:
Τα μέλη του ΣΕΑ
Ο ΣΕΑ για τη λεγόμενη αξιοποίηση νεολιθικού ευρήματος
στη νησίδα Γυαλί του Δήμου Νισύρου
στη νησίδα Γυαλί του Δήμου Νισύρου
Την Τρίτη 7 Ιουλίου, εισάγεται στο ΚΑΣ αίτημα του Δήμου Νισύρου με τίτλο «Αξιοποίηση νεολιθικού ευρήματος στη νησίδα Γυαλί του Δήμου Νισύρου». Το Γυαλί, ένα μικρό νησί στα βόρεια της Νισύρου στον δίαυλο Κω-Νισύρου, βρίσκεται πάνω στον θαλάσσιο δρόμο που συνδέει την Κνίδο με τις Κυκλάδες και την Πελοπόννησο. Έχει κηρυχθεί εξ ολοκλήρου αρχαιολογικός χώρος με την αρ. Α1/Φ22/72583/2470/23-12-1982 Υ.Α. (ΦΕΚ 322/Β/8-6-1983), ενώ έχει χαρακτηριστεί και ως τόπος ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους.
Η σύγχρονη ιστορία του νησιού, που αποτελείται από δύο ορεινούς όγκους ενωμένους με χαμηλό αμμουδερό λαιμό, είναι συνδεδεμένη με τις εξορύξεις του πλούσιου υπεδάφους τουτην ελαφρόπετρα (κίσσηρη) στο νοτιοδυτικό τμήμα του και τον περλίτη στο βορειοανατολικό, με αποτέλεσμα η σημερινή εικόνα του να βυθίζεται και να ‘ταπεινώνεται’ συνεχώς, ούτως ώστε να χάνεται σταδιακά από τον χάρτη των παραμεθόριων νησιών. Το βραχώδες βορειοανατολικό τμήμα του νησιού, εκτός από τους περλίτες έχει εκτεταμένα κοιτάσματα οψιανού, του υαλώδους ηφαιστειογενούς πετρώματος στο οποίο οφείλεται και το όνομά του νησιού, προσελκύοντας κατά τη Νεολιθική Περίοδο αλλά και κατά την Εποχή του Χαλκού πολυάριθμους επισκέπτες για την προμήθεια του υλικού που χρησίμευε, μεταξύ άλλων, στην κατασκευή εργαλείων. Η γεωγραφική θέση του νησιού και οι πηγές του οψιανού οδήγησαν στην εξάπλωση της νεολιθικής κατοίκησης στο μεγαλύτερο τμήμα του: από την εκτεταμένη αυτή κατοίκηση μοναδική πλέον μαρτυρία παραμένει ένα αψιδωτό νεολιθικό κτίσμα, το καλύτερα διατηρημένο από τα τρία γνωστά νεολιθικά κτίσματα της 4ης χιλιετίας π.Χ. στη Δωδεκάνησο, με τα άλλα δύο να βρίσκονται στον Λεφτόπορο της Καρπάθου και στη νησίδα Αλιμνιά κοντά στη Χάλκη.
Το νεολιθικό κτήριο στο Γυαλί της Νισύρου, πέρα από τη μεγάλη του σημασία λόγω της πρώιμης χρονολόγησής του, μας διδάσκει επιπλέον την σχέση του με το περιβάλλον της εποχής τους. Η επιλογή της θέσης του κτηρίου, πάνω σε ύψωμα, συνδέεται με τον έλεγχο του πολυσύχναστου διαύλου από τα Μικρασιατικά παράλια προς τις Κυκλάδες. φανερώνοντας τη σημασία των ενδιάμεσων καίριων σταθμών. Ίχνη τοίχων ελληνιστικής περιόδου στη δεύτερη κορυφή του νησιού, αλλά και κτηριακά λείψανα εθνοαρχαιολογίας, στάνες, μανδριά και πετρόκτιστα σπίτια νεότερων κτηνοτρόφων, αναδεικνύουν έναν διαφορετικό χαρακτήρα του νησιού, με διαχρονική παρουσία στην παραγωγική διαδικασία.
Το νεολιθικό κτήριο του Γυαλιού αποτελεί, λοιπόν, μοναδικό τεκμήριο τόσο για τα νεολιθικά Δωδεκάνησα όσο και για το φυσικό περιβάλλον του νησιού, που έχει πλέον αλλοιωθεί σε μεγάλο βαθμό από τη σύγχρονη εξορυκτική δραστηριότητα. Γι’ αυτό το λόγο, άλλωστε, στο παρελθόν αποφασίστηκε η κατά χώραν διατήρησή του με την ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΑΑΜ/ΤΜΑΜ/87118/9435/468/180/2-6-2017 Απόφαση.
Η υπόθεση επανεισάγεται στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο μετά από αίτηση του Δήμου Νισύρου, ο οποίος συντάσσοντας μελέτη σε συνεργασία με την εταιρεία ΛΑΒΑ Α.Ε., μια από τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο νησί, κατέληξε ότι λόγω της αιολικής διάβρωσης και της θέσης του μνημείου, η τεχνική λύση για την κατά χώραν διατήρηση του μνημείου δεν είναι «αρμόζουσα με το περιβάλλον» και ως εκ τούτου προτείνει την απόσπασή του από το περιβάλλον του και τη μεταφορά του σε άλλο σημείο κοντά στην παραλία.
Η μεταφορά του αψιδωτού κτηρίου σε άλλη θέση υποβαθμίζει τις πολλαπλές αναγνώσεις του μνημείου, καθώς και το γεγονός ότι αποτελεί μοναδική μαρτυρία του εκτεταμένου οικισμού αλλά και του φυσικού περιβάλλοντος της νεολιθικής περιόδου. Τυχόν «ανάδειξή» του σε άλλη θέση από την αυθεντική του, θέτει το κτίσμα σε σοβαρό κίνδυνο, καθώς τα υλικά δομής του (αδροδουλεμένοι λίθοι χωρίς συνδετικό κονίαμα) δεν επιτρέπουν την ασφαλή μεταφορά του, ενώ η πληροφορία που θα μεταφέρει στους όποιους επισκέπτες (που έως σήμερα άλλωστε δεν επιτρέπονται στο νησί) θα είναι εσφαλμένη.
Ουσιαστικά η μεταφορά του αψιδωτού κτίσματος δεν συνδέεται ούτε με την προστασία, ούτε με την ανάδειξη του μνημείου, αλλά αποσκοπεί στην επέκταση της εκμετάλλευσης του ορυχείου και στην περιοχή των νεολιθικών καταλοίπων, επιτρέποντας την εξορυκτική δραστηριότητα και εκεί, τη στιγμή μάλιστα που η εταιρεία εκμετάλλευσης δεν έχει ακόμη προχωρήσει στις συμβατικές υποχρεώσεις της περί αποκατάστασης του λατομείου (δενδροφυτεύσεις κ.α.).
Ο ΣΕΑ είναι αντίθετος στην απόσπαση του νεολιθικού κτηρίου του Γυαλιού, του πιο σημαντικού αρχιτεκτονικού καταλοίπου της νεολιθικής περιόδου στο νησί, αλλά και στα γειτονικά νησιά, εφόσον υπάρχει λύση παραμονής κατά χώραν, σύμφωνα με την ισχύουσα αρχαιολογική νομοθεσία. Το αίτημα παραπέμπει σε παρόμοιες υποθέσεις, γνωστές και στο ευρύτερο κοινό, όπως η απόσπαση του Βυζαντινού Σταυροδρομιού στον σταθμό Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης, ή οι χωρίς καμία μελέτη προτεινόμενες λύσεις απόσπασης των μεταλλουργικών εγκαταστάσεων στις Σκουριές Χαλκιδικής, όπου αλλότριοι με την Αρχαιολογική Υπηρεσία φορείς (ανώνυμες εταιρείες, Δήμοι κλπ.) επικαλούμενοι την «προστασία των μνημείων» –σε αντίθεση με τις απόψεις των καθ’ ύλην αρμόδιων για την προστασία Υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ- προσπαθούν να πετύχουν ουσιαστικά την καταστρατήγηση του αρχαιολογικού νόμου, όπου ρητά προβλέπεται πως «Η μετακίνηση μνημείου λόγω τεχνικού έργου εξετάζεται μόνο όταν μετά από σχετικό επιστημονικό έλεγχο αποκλείεται κάθε δυνατότητα διατήρησής του στο περιβάλλον του» (ν. 3028/2002, άρθρο 42 παρ. 1).
Tο νεολιθικό κτήριο στο Γυαλί επιβάλλεται να παραμείνει στη θέση του, σύμφωνα και με τις εισηγήσεις της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου αλλά και της Δ/νσης Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων. Η προστασία του μνημείου από την διάβρωση και τις καιρικές συνθήκες μπορεί και πρέπει να αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο της επιβεβλημένης αποκατάστασης του χώρου εξόρυξης. Η σημασία του κτηρίου και η πρώιμη χρονολογήσή του –ανεκτίμητης αξίας για την ιστορία της Δωδεκανήσου- καθιστούν επιτακτική την ανάγκη διατήρησης των αυθεντικών του στοιχείων και του άμεσου φυσικού περιβάλλοντός του.
Συνημμένα η κάτοψη και η αναπαράσταση του νεολιθικού κτηρίου, όπως έχουν δημοσιευτεί
ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΩΝ
.jpg)
Η σύγχρονη ιστορία του νησιού, που αποτελείται από δύο ορεινούς όγκους ενωμένους με χαμηλό αμμουδερό λαιμό, είναι συνδεδεμένη με τις εξορύξεις του πλούσιου υπεδάφους τουτην ελαφρόπετρα (κίσσηρη) στο νοτιοδυτικό τμήμα του και τον περλίτη στο βορειοανατολικό, με αποτέλεσμα η σημερινή εικόνα του να βυθίζεται και να ‘ταπεινώνεται’ συνεχώς, ούτως ώστε να χάνεται σταδιακά από τον χάρτη των παραμεθόριων νησιών. Το βραχώδες βορειοανατολικό τμήμα του νησιού, εκτός από τους περλίτες έχει εκτεταμένα κοιτάσματα οψιανού, του υαλώδους ηφαιστειογενούς πετρώματος στο οποίο οφείλεται και το όνομά του νησιού, προσελκύοντας κατά τη Νεολιθική Περίοδο αλλά και κατά την Εποχή του Χαλκού πολυάριθμους επισκέπτες για την προμήθεια του υλικού που χρησίμευε, μεταξύ άλλων, στην κατασκευή εργαλείων. Η γεωγραφική θέση του νησιού και οι πηγές του οψιανού οδήγησαν στην εξάπλωση της νεολιθικής κατοίκησης στο μεγαλύτερο τμήμα του: από την εκτεταμένη αυτή κατοίκηση μοναδική πλέον μαρτυρία παραμένει ένα αψιδωτό νεολιθικό κτίσμα, το καλύτερα διατηρημένο από τα τρία γνωστά νεολιθικά κτίσματα της 4ης χιλιετίας π.Χ. στη Δωδεκάνησο, με τα άλλα δύο να βρίσκονται στον Λεφτόπορο της Καρπάθου και στη νησίδα Αλιμνιά κοντά στη Χάλκη.
Το νεολιθικό κτήριο στο Γυαλί της Νισύρου, πέρα από τη μεγάλη του σημασία λόγω της πρώιμης χρονολόγησής του, μας διδάσκει επιπλέον την σχέση του με το περιβάλλον της εποχής τους. Η επιλογή της θέσης του κτηρίου, πάνω σε ύψωμα, συνδέεται με τον έλεγχο του πολυσύχναστου διαύλου από τα Μικρασιατικά παράλια προς τις Κυκλάδες. φανερώνοντας τη σημασία των ενδιάμεσων καίριων σταθμών. Ίχνη τοίχων ελληνιστικής περιόδου στη δεύτερη κορυφή του νησιού, αλλά και κτηριακά λείψανα εθνοαρχαιολογίας, στάνες, μανδριά και πετρόκτιστα σπίτια νεότερων κτηνοτρόφων, αναδεικνύουν έναν διαφορετικό χαρακτήρα του νησιού, με διαχρονική παρουσία στην παραγωγική διαδικασία.
Το νεολιθικό κτήριο του Γυαλιού αποτελεί, λοιπόν, μοναδικό τεκμήριο τόσο για τα νεολιθικά Δωδεκάνησα όσο και για το φυσικό περιβάλλον του νησιού, που έχει πλέον αλλοιωθεί σε μεγάλο βαθμό από τη σύγχρονη εξορυκτική δραστηριότητα. Γι’ αυτό το λόγο, άλλωστε, στο παρελθόν αποφασίστηκε η κατά χώραν διατήρησή του με την ΥΠΠΟΑ/ΓΔΑΠΚ/ΔΑΑΜ/ΤΜΑΜ/87118/9435/468/180/2-6-2017 Απόφαση.
Η υπόθεση επανεισάγεται στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο μετά από αίτηση του Δήμου Νισύρου, ο οποίος συντάσσοντας μελέτη σε συνεργασία με την εταιρεία ΛΑΒΑ Α.Ε., μια από τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο νησί, κατέληξε ότι λόγω της αιολικής διάβρωσης και της θέσης του μνημείου, η τεχνική λύση για την κατά χώραν διατήρηση του μνημείου δεν είναι «αρμόζουσα με το περιβάλλον» και ως εκ τούτου προτείνει την απόσπασή του από το περιβάλλον του και τη μεταφορά του σε άλλο σημείο κοντά στην παραλία.
Η μεταφορά του αψιδωτού κτηρίου σε άλλη θέση υποβαθμίζει τις πολλαπλές αναγνώσεις του μνημείου, καθώς και το γεγονός ότι αποτελεί μοναδική μαρτυρία του εκτεταμένου οικισμού αλλά και του φυσικού περιβάλλοντος της νεολιθικής περιόδου. Τυχόν «ανάδειξή» του σε άλλη θέση από την αυθεντική του, θέτει το κτίσμα σε σοβαρό κίνδυνο, καθώς τα υλικά δομής του (αδροδουλεμένοι λίθοι χωρίς συνδετικό κονίαμα) δεν επιτρέπουν την ασφαλή μεταφορά του, ενώ η πληροφορία που θα μεταφέρει στους όποιους επισκέπτες (που έως σήμερα άλλωστε δεν επιτρέπονται στο νησί) θα είναι εσφαλμένη.
Ουσιαστικά η μεταφορά του αψιδωτού κτίσματος δεν συνδέεται ούτε με την προστασία, ούτε με την ανάδειξη του μνημείου, αλλά αποσκοπεί στην επέκταση της εκμετάλλευσης του ορυχείου και στην περιοχή των νεολιθικών καταλοίπων, επιτρέποντας την εξορυκτική δραστηριότητα και εκεί, τη στιγμή μάλιστα που η εταιρεία εκμετάλλευσης δεν έχει ακόμη προχωρήσει στις συμβατικές υποχρεώσεις της περί αποκατάστασης του λατομείου (δενδροφυτεύσεις κ.α.).
Ο ΣΕΑ είναι αντίθετος στην απόσπαση του νεολιθικού κτηρίου του Γυαλιού, του πιο σημαντικού αρχιτεκτονικού καταλοίπου της νεολιθικής περιόδου στο νησί, αλλά και στα γειτονικά νησιά, εφόσον υπάρχει λύση παραμονής κατά χώραν, σύμφωνα με την ισχύουσα αρχαιολογική νομοθεσία. Το αίτημα παραπέμπει σε παρόμοιες υποθέσεις, γνωστές και στο ευρύτερο κοινό, όπως η απόσπαση του Βυζαντινού Σταυροδρομιού στον σταθμό Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης, ή οι χωρίς καμία μελέτη προτεινόμενες λύσεις απόσπασης των μεταλλουργικών εγκαταστάσεων στις Σκουριές Χαλκιδικής, όπου αλλότριοι με την Αρχαιολογική Υπηρεσία φορείς (ανώνυμες εταιρείες, Δήμοι κλπ.) επικαλούμενοι την «προστασία των μνημείων» –σε αντίθεση με τις απόψεις των καθ’ ύλην αρμόδιων για την προστασία Υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ- προσπαθούν να πετύχουν ουσιαστικά την καταστρατήγηση του αρχαιολογικού νόμου, όπου ρητά προβλέπεται πως «Η μετακίνηση μνημείου λόγω τεχνικού έργου εξετάζεται μόνο όταν μετά από σχετικό επιστημονικό έλεγχο αποκλείεται κάθε δυνατότητα διατήρησής του στο περιβάλλον του» (ν. 3028/2002, άρθρο 42 παρ. 1).
Tο νεολιθικό κτήριο στο Γυαλί επιβάλλεται να παραμείνει στη θέση του, σύμφωνα και με τις εισηγήσεις της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου αλλά και της Δ/νσης Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων. Η προστασία του μνημείου από την διάβρωση και τις καιρικές συνθήκες μπορεί και πρέπει να αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο της επιβεβλημένης αποκατάστασης του χώρου εξόρυξης. Η σημασία του κτηρίου και η πρώιμη χρονολογήσή του –ανεκτίμητης αξίας για την ιστορία της Δωδεκανήσου- καθιστούν επιτακτική την ανάγκη διατήρησης των αυθεντικών του στοιχείων και του άμεσου φυσικού περιβάλλοντός του.
Συνημμένα η κάτοψη και η αναπαράσταση του νεολιθικού κτηρίου, όπως έχουν δημοσιευτεί
ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΩΝ
Σάμψων, Α. 1988. Η Νεολιθική κατοίκηση στο Γυαλί της Νισύρου. Ευβοϊκή Αρχαιόφιλος Εταιρεία. Αθήνα, Σχέδ. 16α
.jpg)
Σάμψων, Α. 1988. Η Νεολιθική κατοίκηση στο Γυαλί της Νισύρου. Ευβοϊκή Αρχαιόφιλος Εταιρεία. Αθήνα, Σχέδ.16β